Culturen raken uit de mode en worden aangepast of vervangen; verandering is een constante in onze geschiedenis. We merken dat duidelijk bij de verandering in geloofsbeleving in Nederland. Los van de maatschappelijke ontwikkelingen die de Kerk hier indertijd gestimuleerd heeft, zoals zorg voor de armen en zieken, zijn er ook talrijke geloofspraktijken geweest waar individuele personen, gezinnen en groepen baat bij hebben gehad. We zijn tegenwoordig sterk geïnteresseerd in meditatie en mindfulness. De vraag is of het persoonlijke, vroegere bidden niet ongeveer dezelfde functie had. We stonden toen ook op met het maken van goede voornemens via het ochtendgebed, we begonnen en eindigden maaltijden met een gezamenlijke dankgebed en in het katholieke geloof was het de gewoonte je gedrag periodiek op grote of kleine misstappen te controleren, daarvoor vergeving te vragen en met een schoon geweten weer verder te gaan. Er waren ook talrijke voorbeeldfiguren, die ons nu minder of niet meer aanspreken, de heiligen.
Er waren ook middellange termijn activiteiten. Zoals bezinningsdagen, -weekenden en bedevaarten, die tevens een sociale functie vervulden. En de deugden van hoop, geloof (overtuiging) en liefde (voor de naaste) waren in zwang. Die doen ook nu, in een geseculariseerde vorm, opgeld. Compassie of mededogen was een sterk gepromote vorm van naastenliefde, die in de huidige tijd veel aandacht heeft gekregen ( bijvoorbeeld ‘Compassion beweging’ van Armstrong).
Het is misschien boeiend de vroegere ‘werken van lichamelijke barmhartigheid te memoreren: hongerigen te eten geven, dorstigen te drinken geven, vreemdelingen opnemen, naakten kleden, zieken bezoeken, gevangenen verlossing brengen en doden begraven. Het laatste was vroeger een gemeenschapsdienst omdat er regelmatig epidemieën uitbraken met veel slachtoffers, die geen passende begrafenis kregen. We kunnen het ons dat nu beter voorstellen met de gevolgen van de corona-epidemie in Bergamo (Italië) en overvolle ziekenhuizen en talloze slachtoffers in Engeland en de Verenigde Staten.
Er was nog een andere serie van compassie-activiteiten, van geestelijke aard en die in moderne termen verwoord kunnen worden (tussen haakjes). Het zijn de volgende zeven:
- zondaars vermanen (anderen aanspreken). Anderen aanspreken op onoorbaar gedrag, zoals bij hondenpoep, openbare discriminatie, vernielingen, etc.;
- Onwetenden onderwijzen (constructief en educatief communiceren). Daar zijn officiële instanties voor, vooral (Hoge)scholen, universiteiten en vormingscentra. Maar we doen er goed aan onze familieleden, vrienden en medeburgers bij gelegenheid educatief te entertainen;
- Goede raad geven (persoonlijk advies en coachen). Het initiatief nemen om, als daar ruimte voor is, anderen constructief advies te geven op professioneel, maatschappelijk of persoonlijk terrein;
- Bedroefden troosten (empathie en compassie tonen). Wanneer anderen, ook vreemden, een hartelijk woord of goed advies nodig hebben;
- Onrecht verdragen (verdraagzaam zijn). Dit spreekt waarschijnlijk minder of niet aan, want we streven allen naar rechtvaardigheid, vooral voor onszelf, en vaak ook voor anderen. Er kunnen zich situaties in persoonlijke relaties, het gezin of op het werk voordoen waar een bepaalde mate of duur van onrecht gedogen, betere algemene resultaten geeft dan openlijke strijd;
- Beledigingen vergeven. Wordt in professionele kringen als positief gezien. Degene die vergeeft krijgt bevrijding van negatieve gevoelens en voorkomt haat- en wrokgevoelens bij zichzelf.
- Voor anderen bidden (attenties). In de geloofsbeleving was dat een vorm van serieuze aandacht en goodwill voor de ander. Tegenwoordig zou je een aardige digitale boodschap kunnen sturen of een telefoontje plegen.
We hoeven niet terug naar vroegere, uit de mode geraakte vormen van activiteiten, maar de vroegere ‘lichamelijke’ en ‘geestelijke werken van barmhartigheid’ hebben moderne tegenhangers. Ze zijn duurzaam en in een nieuw jasje kunnen we ons en anderen er goed mee doen!
