15 september is door de Verenigde Naties aangewezen als Internationale Dag voor de Democratie. Respect voor de mensenrechten en de fundamentele vrijheden en het principe van eerlijke, periodieke verkiezingen door algemeen kiesrecht zijn essentiële elementen van democratie.
Los van een volksvertegenwoordiging, gekozen op basis van vrije, eerlijke en geheime verkiezingen, hangt democratie nauw samen met de scheiding van de machten, met name tussen de wetgevende (tweede Kamer), de uitvoerende (regering) en de rechterlijke macht. Normaliter is democratie gebaseerd op een grondwet die de vrijheid van burgers beschermt. Er hoort ook een maatschappelijk middenveld bij, wat gezien kan worden als het kloppende hart van een democratie. Dat middenveld bestaat uit duizenden organisaties die los van de overheid functioneren. Het maatschappelijk middenveld dient corrigerend op te treden.
Een volledige democratie kent ook een vrije pers en andere media, die door controle en onderzoek misstanden voor het voetlicht brengen.
Voor een democratie is het van belang dat zoveel mogelijk mensen meedoen: insluiting is het devies, niet uitsluiting. Helaas neemt niet iedere kiesgerechtigde deel en afhankelijk van het type verkiezing (Europa, nationaal, provinciaal en gemeente) varieert de deelname in Nederland tussen de 50 en 75 percent. Niet-deelnemers zijn ongeïnteresseerd of ontgoocheld in het functioneren van overheid en het politiek systeem of denken dat hun stem toch geen verschil maakt.
We zijn ver gekomen in de loop van de geschiedenis in de deelname van het ‘volk’ in bestuursaangelegenheden. Het is nog maar iets meer dan een eeuw geleden dat in Nederland het algemene kiesrecht werd ingevoerd, eerst voor mannen en vervolgens voor vrouwen.
Maar democratie kent ook zwaktes. Het laat lobbying toe van speciale belangen en daar wordt enorm in geïnvesteerd door gevestigde belangen. Bij de Europese Unie bijvoorbeeld, werken zo’n 25.000 lobbyisten, voor het overgrote deel voor grote bedrijven en andere zakelijke belangen. In Nederland is lobbying nog niet goed bij de wet geregeld en wordt er voortdurend misbruik gesignaleerd. De ogenschijnlijk permanente strijd tussen macht (van geld en kapitaal) aan de ene kant en maatschappelijke rechtvaardigheid aan de andere kant wordt nog steeds gestreden. En gezien de toenemende inkomensverschillen tussen rijk en arm, lijkt de eerste groep aan het langste touw te trekken. Deze strijd vindt ook plaats op wereldniveau, waar de belangen van arme ontwikkelingslanden het onderspit delven tegen rijke landen.
Er zijn buiten democratie weinig alternatieve systemen om maatschappelijke rechtvaardigheid tot stand te brengen. Volgens een bekend gezegde van Churchill is democratie ‘de slechtste van de bestuursvormen, behalve al de andere’. De recente Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn daar een illustratie van.
Je zou kunnen denken dat democratie alleen op algemeen politiek niveau zou spelen, maar dat is veel te beperkt. Democratie betekent inclusiviteit, inspraak en deelname, overal waar organisaties en maatschappelijke groeperingen zijn. Het dient ook plaats te vinden in persoonlijke relaties en in gezinnen. Het is daar zelfs essentieel, want daar kan het aangeleerd en geoefend worden. Het is een vorm van respect voor de ander. Democratisch opgevoede jongeren en andere personen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan democratie in de wijdere maatschappij.
Fijne democratisch dag!
