Hoogmoed komt voor de Val
Hoogmoed is niet alleen een ondeugd die personen teistert, maar die ook een rol speelt bij landen en op internationaal niveau. Als internationale ondeugd heeft hoogmoed een aantal kenmerken die ook op personen van toepassing zijn.
In het onderstaande willen we een idee geven van hoe hoogmoed zich kan gedragen in de internationale geopolitiek, toegespitst op de V.S. van nu.
Waarschijnlijk hebben alle invloedrijke staten in het verleden last gehad van hoogmoed. Zoals Toynbee in zijn ‘Rise and Fall of Civilizations’ aangaf zijn er een flink aantal ‘beschavingen’ geweest die een belangrijke rol hebben gespeeld op het wereldtoneel. Degene die ons het meest bekend zijn en waar we de meeste invloed van hebben ondergaan zijn het Romeinse rijk, Karel de Grote, het Spaanse rijk (Karel V/Philips II), Frankrijk (Napoleon), het Verenigd Koninkrijk, Duitsland (Hitler) en de Verenigde Staten. Het lijkt erop dat ‘beschavingen’ op een bepaald moment aan kracht inboeten of zelfs verdwijnen, mede mogelijk door de negatieve gevolgen van hoogmoed.
In het onderhavige houden we ons bezig met de Verenigde Staten, de westerse supermacht sinds misschien de Eerste, maar zeker sinds de Tweede Wereldoorlog.
Het is niet mogelijk om de aanwezigheid en rol van hoogmoed in afzondering te bepalen. Collectieve hoogmoed heeft een aantal trekken van persoonlijke hoogmoed. De laatste lijkt makkelijker te bestrijden dan de collectieve, omdat in de politiek het absolute eigenbelang steeds individueel en groepsmatig prevaleert. Er is een conglomeraat van factoren die het morele karakter van een overheersende cultuur bepalen, zoals macht en agressie, (hebzucht), rijkdom, aanzien en bevolkingssamenstelling. Macht kan van diverse aard zijn, economisch, militair, cultureel en zelfs religieus. Die diverse factoren kunnen ieder bijdragen aan de ontwikkeling van de ondeugd hoogmoed. De diverse vicieuze cirkels versterken elkaar wederzijds
In het geval van de Verenigde Staten is agressie en militaire macht altijd belangrijk geweest. Gedurende haar 250-jarig bestaan hebben de V.S. 220 jaar oorlog gevoerd, te beginnen met de onafhankelijkheidsoorlog tegen de Britten en de strijd tegen de Indianen (61 oorlogen in de 19de eeuw, voor een groot deel tegen de Indianen). Andere grotere oorlogen waren die tegen Mexico (1846 – 1848), de Spaans-Amerikaanse oorlog (1898), de Filippijnse Oorlog (1899 – 1902), WO I (1917 – 1918), WO II (1941 – 1945), Korea (1950 – 1953), Vietnam, Yugoslavia (1992 – 1999), Afghanistan (2001 – 2021) en Irak (2003 – 2011).
De oorlogen met Mexico (Californië, Texas) en Spanje (Florida, Philippijnen) leverden grote gebiedsuitbreidingen op, evenals de aankoop van Louisiana in 1803 en van Alaska in 1867. Tot en met WO II wonnen de V. S. alle oorlogen. Daarna waren de oorlogen onbeslecht (Korea, Vietnam) of verloren door de V.S.
Hierdoor kunnen de V.S. bestempeld worden als een agressief expansionistische natie die steeds militaire macht inzette om zijn gelijk te krijgen. De gebruikelijke overwinningen (tot 1950) en de traditionele militaire agressie verleenden de V.S. een grote zelfverzekerdheid. Mogelijk dat de ethiek van emigrantengroepen, vaak geëmigreerd vanwege onwrikbare religieuze overtuigingen, daar mogelijk ook een rol bij gespeeld heeft. Dit werd in zekere mate bevestigd door een recent artikel van Bruce Fein in het interessante ‘Consortium News’ waarin hij het zojuist verschenen boek van Robert Kagan ‘The Ghost at the Feast. America and the Collapse of World Order’ (600+ blz.) recenseert onder de titel ‘The Calamity of America’s ‘Divine Mission’
Robert Kagan is een invloedrijk schrijver, politicus, lid van Brookings Institution en getrouwd met Victoria Nuland, Undersecretary for Policy in het State Department en Amerikaanse architecte van het Oekraïne debacle. Volgens Kagan zijn de Amerikanen ’a chosen exceptional people tasked by God to expand good in the world and to contract evil, by force of arms if necessary’. Richard Fein, bekend een criticus beoordeelt dit als volgt: ’All empires die from an insatiable craving for power’. ‘The epitaphs of empires are ‘Here lies a chosen people’. ‘The monumental error is his failure to see that Americans, like the rest of mankind, are made of crooked timber, craving power for its own sake’.
Maar het was vooral de overwinning in WO II die de V.S. de scepter gaven om de westerse wereld te reguleren, zo niet te beheersen.
Dat was allereerst militair, maar vervolgens ook economisch (o.m. Wereldbank, IMF, Marshall Plan). Eerdere economische grootmachten waren of verslagen (Duitsland, Italië) of uitgeput (U.K.). Naast de dominantie over individuele naties, werd er op internationaal geopolitiek terrein een raamwerk opgetrokken waarin de Amerikaanse dominantie bevestigd en uitgebreid werd. Hierbij kunnen de Verenigde Naties genoemd worden en in nog grotere mate de Bretton Woods instanties (IMF, Wereldbank) waar de V.S. een vetopower kregen. Vervolgens kwam in 1949 de NAVO, totaal gedomineerd door de V.S. en later nog, op Amerikaanse voorwaarden, de WTO.
Door de verkregen hegemonie op velerlei terrein was het relatief eenvoudig die macht verder uit te breiden en te consolideren. En er leken weinig situaties te bestaan waar de V.S. niet de grootste invloed had en dingen naar haar hand kon zetten. Door de enorme macht en invloed, ook op cultureel terrein, kregen de V.S. groot aanzien, wat haar invloed verder versterkte.
Dus de belangrijkste factoren van de egoïstische menselijke en maatschappelijke motivatie van machtswellust, rijkdom en aanzien kwamen hier samen. Macht corrumpeert en rijkdom wil zichzelf vermeerderen. De onverzadigbaarheid van relevante wensen draait om zelf-reflexiviteit, op de bezorgdheid van de hoogmoedige om de superioriteit en zelfvoorziening van zijn positie. En omdat er geen of onvoldoende internationale democratie is en er geen adequate tegenmachten zijn in de westerse wereld, gaat het via overdreven zelfvertrouwen en ongecontroleerde machtsuitoefening naar hoogmoed. Aanspraak op eigendom, privileges en macht is één van de vijf factoren die mensen, maar waarschijnlijk ook landen, van de waarheid verwijderd houden en integriteit kunnen compromitteren. De Verenigde Staten begonnen internationaal een houding van arrogantie en almacht aan te nemen. En omdat hoogmoedige entiteiten de belangen en meningen van anderen in de wind slaan, hebben ze geen tegenspel en geen toepasselijke informatie (laatste verloren oorlogen). Ze begonnen zichzelf als perfect, als de Almacht te zien. Hoogmoedige personen en instanties zijn voornamelijk of geheel op zichzelf georiënteerd. Ze zijn niet genegen naar anderen te luisteren.
De kloof tussen zelf of land en andere(n) geeft de hoogmoedige de gelegenheid om de behoeften, wensen en gevoelens van de laatste te veronachtzamen. Vandaar is het een makkelijke stap om de ander te verwaarlozen of te manipuleren voor eigen gewin. Deze aanname maakt de hoogmoedige vatbaar voor gevoelloosheid, die zelfs tot beestachtigheid of wreedheid kan leiden. Zoals in Irak of, zoals nu, via een proxy oorlog in de Oekraïne tegen Rusland.
Bij hoogmoed neemt men zichzelf als absoluut en verliest men contact met de realiteit, wat leidt tot slechte beslissingen. Voorbeelden zijn de oorlogen in Vietnam, Irak en Afghanistan. Een ander voorbeeld is de beslissing om de Nederlandse NAVO-bondgenoot militair binnen te vallen als Amerikaanse soldaten voor het Internationale Strafhof gedaagd zouden worden. Denk ook aan de Washington consensus, die er vanuit gaat dat de V.S. de enige supermacht zou moeten blijven. (zie ook het artikel van Hershey Seymour ‘”How America Took Out the Nord Stream Pipeline”.
Hoogmoedige personen helpen zichzelf in de vernieling. Ze hebben geen goed contact met de omgeving, ze hebben geen manieren om objectieve kennis te vergaren en raken verwijderd van de werkelijkheid.
Wat ook een rol speelt is dat de machthebbers de neiging hebben na gewonnen strijd op hun lauweren te gaan rusten. Belangenverschillen kunnen sneller beslecht worden door machtsmisbruik dan door overleg. Politieke beïnvloeding en draaideurpolitiek gaan het bestel corrumperen en er vindt een uitholling plaats van de maatschappelijke structuur. Belangen van derden worden beschadigd of onderdrukt en vroegere emigratielanden houden nieuwe emigranten tegen
Of de zelfbeschadiging van hoogmoedige landen precies is zoals bij personen, valt moeilijk te zeggen. De neergang van vroegere grote beschavingen suggereert een dergelijk verschijnsel. De ernstige tekortkomingen en fouten in de Amerikaanse binnenlandse en buitenlandse politiek doen in ieder geval het ergste vrezen voor de toekomst van de Verenigde Staten.
Gezegd dient nog te worden dat de westerse media weinig onafhankelijk ageren. Wat de Oekraïne-oorlog betreft durven ze geen afwijkende meningen te presenteren. Het artikel van Seymour Hersh over Nord Stream is buiten de pers gehouden en de demonstraties afgelopen weekend tegen de oorlog in de diverse hoofdsteden zijn niet gehonoreerd. Democratie kan op meerdere manieren uitgelegd worden!
Toon Vissers