Essay Eerlijk is Heerlijk

ONTWERP

  

Belang van eerlijkheid

Er is weinig controverse dat eerlijkheid een deugd, een uitmuntendheid van karakter is, zowel voor de samenleving als voor het individu.
Eerlijkheid speelt een doorslaggevende rol in het scheppen van een rechtvaardige en harmonieuze samenleving. In de kern bevordert eerlijkheid vertrouwen, rechtvaardigheid en transparantie in onze interacties met elkaar. Wanneer eerlijkheid diep geworteld raakt in het weefsel van een gemeenschap, vormt dat het fundament voor sterke sociale relaties, effectieve samenwerking en de ontwikkeling van een bloeiende, gelijkwaardige samenleving.

Door eerlijkheid te omarmen openen we de deur naar een veelheid van voordelen. In persoonlijke relaties cultiveert eerlijkheid diepere relaties, kwetsbaarheid en wederkerig begrip. Professioneel bouwt het geloofwaardigheid op, stimuleert het samenwerking en plaveit het de weg voor succes. Eerlijkheid bevordert onze zelfachting, innerlijke vrede en algemeen welzijn.
Wanneer eerlijkheid de overhand heeft, floreert vertrouwen. Een samenleving gegrondvest op eerlijkheid schept een gevoel van veiligheid en cohesie, waar individuen op elkaar kunnen rekenen. Eerlijkheid in bestuur, instituties en bedrijven brengt vertrouwen in het systeem, en machtigt zowel burgers als consumenten. Het is door de consequente toepassing van eerlijkheid dat we een omgeving scheppen, waar rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid gelden.
Bovendien schept eerlijkheid als een ethisch fundament een cultuur van respect en empathie. Wanneer individuen voorrang geven aan eerlijkheid in hun interacties, behandelen ze elkaar met waardigheid en begrip. Eerlijkheid bevordert open communicatie, wat gelegenheid geeft voor constructieve dialoog en het oplossen van conflicten. Door sterke morele principes te gebruiken en eerlijkheid te omarmen als een leidend principe, scheppen we een samenleving die het welzijn en de rechten van al zijn leden diep waardeert en insluiting en sociale harmonie promoot.

Definitie

Bij de door ons gevolgde VIA (Values in Action) classificatie van deugden valt eerlijkheid, samen met authenticiteit onder de karaktersterkte integriteit. De laatste is dan weer onderdeel van de deugd moed. Vanwege hun nauwe verwantschap is wat geldt voor eerlijkheid, vaak ook van toepassing op authenticiteit en omgekeerd.
Eerlijkheid heeft betrekking op gedachten, woorden en daden; zij toont een harmonie tussen iemands diepste overtuigingen en hun uitingen. Een eerlijk persoon is iemand die bereid is om niet opzettelijk de feiten te verdraaien noch voor zichzelf, noch voor anderen.
Eerlijkheid is alleen moreel deugdzaam wanneer de motivatie ervoor, voortkomt uit een intrinsiek morele houding. Van een onaanvaardbare schending van integriteit is sprake, als iemand liegt met het doel zichzelf te bevoordelen en de ander te benadelen.
Er zijn verschillende meningen over wanneer eerlijkheid een volle deugd is. De kerkgeleerde Augustinus en de filosoof Kant stonden bekend om hun strikte veroordeling van elke vorm van liegen. De meeste hedendaagse filosofen en ook de ‘gewone mens’ zijn daar soepeler in en vinden dat kleine leugentjes om bestwil, ‘witte leugens‘, acceptabel zijn; uiterst strenge eerlijkheid zou het dagelijkse leven moeilijk, zo niet onmogelijk, maken. In het maatschappelijk verkeer werken kleine leugens als sociaal smeermiddel.

Een gezegde daarover: ‘Eerlijkheid is echt pas een deugd als je het je eigenlijk niet kunt permitteren’.

Eerlijkheid komt in gradaties voor. Een persoon van wie men zegt dat hij/zij zo eerlijk is als goud is iemand die zich consequent niet engageert met welke vorm van de eerder aangegeven oneerlijkheden dan ook. Volgens de Aristotelische deugdtraditie onderscheidt de deugdzame persoon zich van de gewone persoon door oprechtheid.

Vormen van oneerlijkheid

Er zijn vijf vormen van oneerlijkheid, te weten: liegen, misleiden, stelen, bedriegen en beloftes niet nakomen.

• Liegen:
  Een voorlopige definitie zegt dat leugens bewust uitgesproken onwaarheden zijn. De bereidheid tot liegen hangt sterk af van de omstandigheden waarin men verkeert.
  De corresponderende deugd hiervoor is waarheidstrouw, de bereidheid consequent, om goede morele redenen, de waarheid te vertellen.
  
  Spreuk: ‘Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt haar wel’
  
• Misleiden:
  Consequent anderen misleiden, niet door leugens te vertellen, maar door opzettelijk, belangrijke informatie te onthouden of halve waarheden te verkondigen voor onvoldoend goede morele redenen. We kunnen anderen ook misleiden door niet-verbaal gedrag (bij voorbeeld oververven van roest op een te verkopen tweedehands auto). Zwijgen kan ook misleidend zijn.
  De corresponderende deugd is openhartigheid
  
• Stelen:
  Consequent het voor onvoldoend goede morele redenen ontvreemden van eigendom dat anderen het recht hebben om te bezitten. Het is moeilijk de precieze grenzen van het begrip te bepalen. De corresponderende deugd is respect voor eigendom.
  
• Bedriegen:
  Voor onvoldoend goede morele redenen het opzettelijk schenden van correct geformuleerde, rechtvaardige en juiste regels van een activiteit waaraan men vrijwillig deelneemt. Een voorbeeld is het gebruik van stimulerende middelen bij wedstrijden. We beperken ons tot persoonlijk bedriegen. Maatschappelijk bedrog en corruptie verdienen een aparte behandeling.
  
  • Beloftes niet nakomen:
    Moeilijk, zo niet onmogelijk, om hier concrete gegevens over te krijgen. Het wordt gedefinieerd als het ‘consequent en opzettelijk breken van beloftes vanwege onvoldoende morele redenen’. Een belofte breken betekent het schenden van een verplichting. Er zijn aanwijzingen dat beloftes niet nakomen, veelvuldig voorkomt. De corresponderende positieve eigenschap is betrouwbaarheid.
    Naast deze vijf vormen van oneerlijkheid zijn er nog andere. Een ervan is meineed, een combinatie van liegen en beloftes niet nakomen. Een andere is fraude, die stelen en liegen/misleiden combineert.
    
    Nog andere vormen van oneerlijkheid zijn verraad, verduistering, afpersing, belemmering van de rechtsgang, handel met voorkennis, afpersing en omkoping.
    We zullen ons in dit essay voornamelijk richten op liegen en persoonlijk bedrog. Zoals de eerder gegeven definitie van eerlijkheid aangaf, zijn sommige begrippen nauw verwant zoals eerlijkheid en authenticiteit, liegen en bedrog en worden deze begrippen vaak door elkaar gebruikt. Wij zullen dit noodgedwongen overnemen.
    
    Spreuk: ‘Kinderen en dronken mensen zeggen de waarheid’

Redenen voor oneerlijkheid

Ons gedrag wordt onder meer beheerst door twee tegengestelde motieven: aan de ene kant een diepgewortelde neiging tot liegen, tegen onszelf en anderen, meestal om er beter van te worden en, aan de andere kant, een positief zelfbeeld te handhaven. Vooral de aantrekkingskracht van persoonlijk gewin kan ons oordeel verduisteren en ons verleiden oneerlijke daden te begaan.
Oneerlijkheid is niet het resultaat van simpelweg de kosten en de baten rationeel berekenen. Ieder van ons schijnt een limiet aan bedrog te hebben voordat we het ‘zondig’ gaan vinden. We bedriegen tot op het niveau waarop we ons zelfbeeld nog als redelijk eerlijk mens kunnen handhaven. Dat gevoel verschilt per individu.
In de praktijk kiezen mensen, door sociale druk, vaak de weg van de minste weerstand en passen zij zich aan de overheersende groepsmoraal aan. Het is belangrijk om de kracht van groepsdruk te erkennen en de invloed die het kan hebben op ons ethische gedrag.
Liegen en bedriegen komen vaak voort uit de kwetsbaarheid van de zwakke positie waarin men zich bevindt. Bedrog is vaak een overlevingsstrategie van de zwakken, die het mogelijk maakt om de overmacht van de machtige te omzeilen.
Ook het voorbeeld van anderen, vooral van invloedrijke personen, is een belangrijke oorzaak voor het plegen van oneerlijkheid.
In aanvulling op het bovenstaande kan de vrees voor consequenties vaak oneerlijkheid voortbrengen omdat individuen erop uit zijn om straf of veroordeling te vermijden. Die vrees overwinnen vereist moed en een bereidheid de waarheid onder ogen te zien, wat persoonlijke groei bevordert en relaties versterkt.

Voordelen van eerlijk zijn

‘Als je de waarheid gelooft, hoef je niets te onthouden’

Mark Twain(1835 – 1910)

Er is geen overeenstemming in de wetenschappelijke literatuur over deze voordelen, maar de belangrijkste suggesties zijn als volgt:

1. Eerlijkheid beschermt je integriteit. Het maakt je een authentiek en volwassen persoon, omdat je verantwoordelijkheid niet schuwt. Mensen waarderen wat je zegt omdat ze weten dat ze je op je woorden kunnen vertrouwen. Terwijl misschien je eerlijkheid anderen soms niet aanstaat, zal men doorgaans respect voor je hebben. Eerlijkheid zal zelfvertrouwen stimuleren en je een positief zelfbeeld geven. Het bevordert het welzijn en floreren van de persoon;
2. Eerlijkheid stimuleert de ontwikkeling van vertrouwen, betrouwbaarheid en geloofwaardigheid; zonder vertrouwen in anderen kun je in onze maatschappij niet goed functioneren;
3. Eerlijkheid kan schuldgevoelens voorkomen, gemoedsrust geven en daardoor heilzaam zijn voor je gezondheid. Als we gelogen hebben, voelen we ons vaak rusteloos. Eerlijkheid kan je redden van zorgen en stress; oneerlijkheid is een last. De waarheid is vaak bitter maar vele malen schadelijker als ze later als een leugen wordt ontmaskerd. En een leugen heeft vaak een nieuwe leugen nodig om de eerste te verbloemen. Het vraagt ook inspanning om zich de details van een eerdere leugen te herinneren. Als je eerlijk bent is het makkelijker om je op elk moment te kunnen verklaren;
4. Eerlijkheid is bevorderlijk voor het tonen van respect voor mensen en het waarderen van hun zelfstandigheid;
5. Eerlijkheid vermindert de afhankelijkheid van anderen en stimuleert eigen zelfstandigheid; vanwege het zekere gevoel dat eerlijkheid geeft, heb je meer vertrouwen in jezelf;
6. Eerlijkheid en oprechtheid bevorderen succes in de loopbaan. Werkgevers stellen doorgaans hoge prijs op die eigenschappen in hun personeelsleden omdat het helpt vertrouwen en geloofwaardigheid in de organisatie op te bouwen. Ze zijn een troefkaart naar de buitenwereld.Vanwege de waardering door anderen krijg je meer kansen voor leiderschap.
7. Als je eerlijk bent fungeer je als voorbeeld voor anderen en kunnen die door inspiratie, eerlijkheid en waarheidsgetrouwheid ontwikkelen. Als je eerlijk en oprecht met anderen bent over hun tekortkomingen, kun je ze helpen verbeteren.
8. Eerlijkheid stimuleert het maken van verstandige beslissingen en het stellen van rationele daden; het bevordert handhaving van discipline; maakt het makkelijker de geldende regels te volgen en bevordert rechtvaardigheid;
9. Eerlijkheid versterkt persoonlijke en professionele relaties; eerlijk en waarheidsgetrouw zijn helpt vertrouwen en geloofwaardigheid op te bouwen, die essentieel zijn voor sterke, gezonde relaties. Vooral belangrijk bij nauwe relaties, zoals met partners, vrienden en familie.
10. Moed. Als je eerlijk en waarheidsgetrouw bent, heb je de neiging onbevreesd te zijn. Voor eerlijkheid moet je groepsdruk durven weerstaan. Dat maakt je stoutmoedig, wat steeds van pas komt in je verdere leven;
11. Eerlijkheid en waarheidsgetrouwheid geven je een fijne reputatie. Je wordt daarvoor gerespecteerd door je omgeving. Met een goede reputatie komt gewoonlijk persoonlijk en professioneel succes.
12. Eerlijkheid is dikwijls het beginpunt om een gemeenschappelijk probleem op te lossen;
13. Eerlijkheid kan onvoorziene problemen voorkomen. Je weet nooit wanneer iemand je op de proef stelt of wanneer je handelingen onbedoelde gevolgen hebben. Als je een reputatie voor oneerlijkheid hebt, zal men je waarschijnlijk minder vertrouwen en je minder of niet helpen wanneer dat nodig is.

De nadelen van oneerlijkheid zijn het tegengestelde van de genoemde voordelen hierboven. Aan je waarden en moraliteit blijven vasthouden is geen sinecure in een wereld die in toenemende mate tolerant en amoreel is. Maar zonder integriteit zou je alleen maar buigen voor de tolerante normen van de wereld en jezelf compromitteren. Zonder integriteit zou je je echte zelf verliezen omdat je niet langer weet waar je voor staat of waarin je gelooft. Persoonlijke en professionele integriteit betekent dat je er zeker van jezelf bent. Je waarden en moraliteit kennen is de sleutel naar integriteit omdat je dan weet waar je voor staat.
In een wereld met veel nep sociale media, willen mensen authenticiteit. Zij willen weten wie je bent, als een persoon en als een zakelijke relatie en dat je integer bent.

Een deugd komt zelden alleen, zeker als het om een kernkwaliteit als eerlijkheid gaat. De klassieke filosofen benadrukten dat al. Een louter eerlijk mens die daarnaast niet ook barmhartig, verstandig en matig is, vonden zij geen echt deugdzaam mens.
In dezelfde geest, schreef de religieuze leider Gordon Hinckley dat ‘waar er eerlijkheid is, andere deugden gaan volgen’, daarbij aangevende, net als de Romeinen, de doorslaggevende rol van waarheidstrouw in alle morele gedrag en ontwikkeling.

Huidige situatie

Maatschappelijk perspectief

De situatie wat betreft de praktijk van eerlijkheid is dubbelzinnig. Aan de ene kant is eerlijkheid uit de mode geraakt. Aan de andere kant willen de meeste mensen graag oprecht zijn en beperkt de grote meerderheid van ‘boosdoeners’ zich tot relatief lichte oneerlijkheid. Een kleine minderheid aan de andere kant kent geen grenzen.
Het probleem is niet alleen dat er stelselmatig gelogen wordt in de samenleving. Dat gebeurde door de hele geschiedenis heen. Alleen dat het volgens sommigen nu een dermate kritiek stadium heeft bereikt dat het disfunctioneel is geworden. Als een essentieel engagement om waarheidsgetrouw te zijn ontbreekt, wordt het functioneren van de samenleving sterk bemoeilijkt.
In beroepen en in het zakenleven wordt vaak gezegd dat, terwijl vroeger een verbale belofte voldoende was, dat nu anders ligt. Onderling elkaar vertrouwen en op iemands woorden kunnen afgaan is efficiënt, plezierig en productief. Plezierig, dat is duidelijk, het voelt aan als collegiaal en misschien zelfs vriendelijk. Efficiënt omdat je niet allerlei tijdrovende, schriftelijke of andere voorzorgsmaatregelen hoeft te nemen om je achterdocht gerust te stellen. En productief omdat je in een positieve en open atmosfeer aanverwante informatie kunt uitwisselen en daar samen verder op kunt bouwen. Het stelt ons in staat deel uit te maken van grote en opwindende projecten die we nooit zouden kunnen ondernemen als we alleen op economische principes af zouden gaan.
Oneerlijkheid is niet het resultaat van simpelweg de kosten en de baten rationeel berekenen, zoals sommige deskundigen beweren. Ieder van ons heeft een limiet aan bedrog, voordat we ons gedrag ‘zondig’ gaan vinden. We bedriegen tot op het niveau waarop we ons zelfbeeld nog als redelijk eerlijk mens kunnen handhaven.
Wel zijn er enkele kerngebieden van het hedendaagse leven – onder meer rechten, zakenleven en politiek waar er een perceptie is dat het verwachten van eerlijkheid op een regelmatige basis, een naïeve en domme houding is, de handelwijze van een ‘loser’ (verliezer). Er is dan ook een spreekwoord over een slechte reputatie van bijvoorbeeld advocaten: ‘liegen als een advocaat’, d.w.z. zeer overtuigend een leugen kunnen vertellen. Een dergelijke perceptie is praktisch een mandaat voor persoonlijke oneerlijkheid en een concessie aan interpersoonlijk wantrouwen. Wanneer we niet langer aannemen dat degenen waarmee we communiceren ons ten minste de waarheid vertellen, zien we hen niet langer als vertrouwenswaardige personen en handelen alleen met hen op een strikt instrumentele manier. De grenzen van wederkerige morele verplichting lossen dan op en de wet van de jungle komt tevoorschijn.

Het is sterk verontrustend dat eerlijkheid niet langer als een prioriteit wordt beschouwd op veel van de plaatsen waar jonge mensen worden opgevoed. De toekomst van iedere samenleving hangt af van de karakterontwikkeling van de jongeren. Het is vooral in de eerste twee decennia van het leven dat fundamentele karakter- en deugdvorming plaats vindt, ook die van eerlijkheid.
Eerlijkheid is de karakterdeugd die het nauwst verbonden is met de opdracht van het onderwijs. Scholen hebben de primaire verantwoordelijkheid om studenten het belang van eerlijkheid als een praktische en ethische deugd bij te brengen. Gegeven de problemen met ‘examenbedrog’ onder studenten, zou je verwachten dat er geconcentreerde inspanningen zouden zijn om de deugd van eerlijkheid in het onderwijs te articuleren en te promoten. Hopelijk dat de Wet voor Burgerschapsonderwijs, van 1 augustus 2021, hier uitkomst kan bieden.
Dit geldt ook voor kinderopvoeding in het algemeen. In vroegere dagen was er weinig aarzeling over het gebruik van morele taal, eventueel met sancties, om kinderen fundamentele deugden bij te brengen.
Eerlijkheid wordt weinig besproken en gepromoot. De godsdiensten, onderwijs, opvoeding thuis en frequente vermaningen waren vroeger belangrijke steunpunten voor het hooghouden van het eerlijkheidsvaandel. Onderwijs en Kerk zijn amper nog actief op dit gebied. Ook vanwege de onopvallendheid van het fenomeen in het dagelijks leven en de stroom van negatieve mediaberichten van boven, is er weinig vorming tot deugdzame eerlijkheid.
Volgens sommigen is ‘het einde van eerlijkheid’ het resultaat van een cultuur die alles in geld heeft omgezet, inclusief mensen. ‘Toen geld God werd, werd de deugd irrelevant’.
Arthur Brooks zegt in zijn artikel ’America’s Crisis of Civic Virtue’ dat de situatie van burgerdeugden in de V.S, er belabberd voor staat
Burgerlijke deugden zijn de set van persoonlijke kwaliteiten die verbonden zijn met een burgerlijke of politieke orde. Het is een gemeenschappelijk stelsel van gedragsnormen en is de basis van morele regels die het functioneren van een politieke orde mogelijk maken.
Zowel kapitalisme als democratie worden volgens Brooks in de V.S. aangevallen door een afgezwakte burgerlijke deugd, in de vorm van publieke eerlijkheid en beleefdheid, in de politiek, in de media, de academische wereld en andere instanties. Het herstel van die deugden zou een prioriteit moeten zijn.
Sociaal vertrouwen is delicaat en moeilijk op te bouwen; het te vernietigen is veel makkelijker en volgens Brooks is dat wat er in de V.S. gebeurt. Het sociale, wettelijke en politieke vertrouwen staat op een laag niveau en is dalende. Hij geeft daar een groot aantal statistische bewijzen voor. Bijvoorbeeld twee derden van de mensen in de V.S. vertrouwen anderen niet. De instituties die op sociaal vertrouwen gebaseerd zijn, de media, het onderwijs en de religies hebben dat vertrouwen dramatisch zien eroderen.
Het bovenstaande, inclusief lobbying, geldt, in zekere mate, ook voor Nederland. Terwijl bijvoorbeeld vertegenwoordigers van de rechterlijke macht en de Eerste Kamer de verplichting hebben nevenfuncties op te geven, wordt daar in de praktijk uitgebreid de hand mee gelicht.
Er is in de wereld geen rechtssysteem dat elke vorm van ongeoorloofd voordeel kan blokkeren. Die rol komt toe aan de burgerlijke deugden, die ongeoorloofde bevoordeling van het eigen ik kan beperken.
Voor columnist David Brooks is de reden van het dalende vertrouwen de ineenstorting van morele opvoeding. Een openbaar geloof in de belangrijkheid van morele vorming en het engagement van instanties om dat te verschaffen, staat aan de bron van de burgerlijke deugden
Volgens Brooks heeft een verandering in de filosofie van Amerika, en veel andere landen plaats gevonden, van een filosofie die gebaseerd was op gemeenschapsgoed naar een die op het ik is gericht. Vooral de neoliberale politiek van Reagan en Thatcher en de economische filosofie van Ayn Rand hebben grote invloed gehad.

Het percentage van westerse adolescenten dat instemt met de verklaring ‘Ik ben een belangrijk persoon’, nam toe van 12% in 1963 tot 80% in 1992; grandioos narcisme, zoals gemeten door de Narcissic Personality Inventory nam met 30% toe tussen 1979 en 2006
Er is een rechtstreeks verband tussen toenemend narcisme en onbeleefdheid. Onderzoekers hebben geconstateerd dat narcisten een overdreven gevoel van aanspraak hebben waardoor ze overal kleineringen en beledigingen in zien. Ze zijn gemakkelijk teleur gesteld en voelen zich slachtoffer bij dagelijkse contacten.
Volgens de Franse filosoof Comte-Sponville is beleefdheid het begin van deugdzaamheid: ‘ goede manieren gaan vooraf aan en leiden tot goede daden’.
Een groeiende narcistische bevolking omarmt narcistische leiders. Inderdaad hebben onderzoekers geconstateerd dat populistische politici– de laatste jaren een steeds vaker voorkomend wezen – de neiging vertonen tekens van narcisme te vertonen evenals van Machiavellisme en psychopathologie, de zogenaamde donkere driehoek van persoonlijkheidskenmerken.
Mensen die de burgerdeugden niet eigen zijn, volgen duistere driehoekleiders. Dit wordt ondersteund door commerciële exploitatie. De meest aannemelijke oorzaak is de achteruitgang van de burgerdeugden.
In het maatschappelijke leven is er een grote flexibiliteit ontstaan in respect voor waarheid en eerlijkheid. Er wordt veelvuldig gebruik gemaakt van niet alleen de ‘witte leugen’ maar ook van de ernstigere leugen. Op alle niveaus helaas. Als je de media volgt, blijken er regelmatig politieke en zakelijke leugens gepleegd te worden.
Bij de pers, online nieuws en via omroepen heeft de journalistiek geloofwaardigheid verloren bij een groot deel van het publiek vanwege zijn vooroordelen in het presenteren van de feiten. In civiele aangelegenheden, wordt politieke discussie niet langer beschouwd als een bron van objectieve informatie.
De journalistiek wordt regelmatig verweten dat zij vaak niet op zoek is naar de waarheid, maar naar een interessant verhaal. Ook het publiek zelf gaat het vaak niet om de juistheid van het nieuws, maar om de sensatie. Al veel langer schetst de Oud-Nederlandse spreuk de situatie: ‘De radio en de krant brengen de leugens in het land’

Openbaar waargenomen gedrag heeft grote invloed en openbaar wangedrag kan stroomafwaarts de maatschappij in zijn geheel beïnvloeden. Het voorbeeld wat regeringen en bedrijven op dit gebied geven is van grote invloed, niet alleen op het gedrag van andere organisaties, maar ook op het gedrag van personen. Helaas is daar niet altijd veel goeds over te vertellen. Wat de V.S. en Israël momenteel voor leugens vertellen over hun genocidaal gedrag is verontrustend. Maar daar niet alleen. Onze eerdere minister-president heeft daar ook een handje van, hoewel hij de sluikse redenering gebruikt dat hij zich eerdere verklaringen niet herinnert, misleiding dus! Het lijkt erop dat veel, zo niet de meeste, regeringen zich oneerlijk gedragen, onder meer door informatie te manipuleren. Hetzelfde geldt voor politici; die staan dan ook in een relatief laag aanzien, vooral in de V.S.
Leugens in de politiek waren er altijd, maar vandaag is de bereidheid om te liegen schaamteloos volgens kenners en wordt die deels gerechtvaardigd door de burgers.
Thomas van der Dunk, cultuurhistoricus, geeft als titel van zijn artikel in NRC op 21 juni 2024 ‘De leugen regeert – en het laat Nederlanders koud’. Als toevoeging daarbij ‘Het aanstaande kabinet is nu alle schaamte voorbij’.
‘De leugen regeert’: die roemruchte uitspraak van Beatrix is vandaag letterlijk bewaarheid.
‘En de Nederlandse kiezer? Geestelijk geïnfecteerd door decennia neoliberaal ik-denken, denken velen daardoor precies eender. Menigeen haalt zijn nieuws en wereldbeeld niet meer uit de krant, maar uit de eigen sociale media bubbel, waarmee ze elk besef van onzin verloren hebben en ongevoelig voor nepnieuws geworden zijn
Leugens en verdraaide informatie vindt je ook volop op internet, in de wetenschap, statistiek, en de medische wereld.
Internet
Liegen hoeft niet alleen verbaal, of in schrift, maar kan ook digitaal zijn. Dat gebeurt steeds meer en daar wordt veel aandacht aan gegeven. De term ’nepnieuws’ is dan ook een veelgebruikte term. Het is een globale epidemie met verstrekkende gevolgen. Er worden dagelijks rond de 350 miljard e-mails verstuurd. Ongeveer de helft ervan is ‘spam’, voornamelijk van commerciële aard. Iets meer dan één procent is kwaadaardig, d.w.z. bijna 3.5 miljard per dag, inclusief phishing.
Desinformatie zit diep in het weefsel van de sociale media, met name Facebook (67% geeft aan met nepnieuws te maken te hebben), sociale media platforms in het algemeen (65%), websites (60%), Youtube (50%) en televisie (50%). Misbruik van internet bij verkiezingen veroorzaakt steeds veel ophef.

Het is een speciale situatie wanneer bedrog geïnstitutionaliseerd is op grotere schaal. Wanneer enkele insiders van de gevestigde norm afwijken, besmetten die om hen heen, die op hun beurt weer anderen infecteren en zo verder.
Er is het verhaal van besmettelijk bedrog in de financiële sector bij de verkoop van aandelen tijdens de financiële crisis rond 2008, waarbij de meeste financiële dienstverleners het slechte voorbeeld van collega-bedrijven overnamen. Slecht voorbeeld doet slecht volgen; een besmettelijk element van oneerlijkheid kan rondwaren dat een sterkere greep krijgt op de grotere zakenwereld.
Er zit naar schatting zo’n 35 biljoen euro in belastingparadijzen. Dat kost volgens OECD/Tax Justice Network regeringen zo’n 472 miljard aan belastinginkomsten. Nederland zit in de top twintig (plaats 12) van de lijst van belastingparadijzen. De belastinginkomsten die andere landen misliepen door belastingontwijking via Nederland zijn in twee jaar tijd verdubbeld. In 2018 was dit $51 miljard. Er zit 53 miljard euro aan Nederlands geld in belastingparadijzen
In de business wereld wordt veel geoorloofd om meer winst te maken en aandeelhouders tevreden te stellen. Consultancy- en belastingadvieskantoren doen er alles aan om hun cliënten aan belastingvermijding of – ontduiking te laten doen. Onlangs werd KPMG veroordeeld doordat ze sjoemelden met verplichte examens voor hun accountants en adviseurs. Dit schijnt bij de meeste, zo niet alle, grote advies- en belastingkantoren voor te komen en dat zijn dan de professionals die de integriteit van de zakenwereld moeten bewaken!

Een sterk voorbeeld van oneerlijkheid en bedrog schuilt in het militair-industriële complex in de V.S. Dat wordt bestierd door een conglomeraat van top politici, ambtenaren en grote bedrijven met de bedoeling maximaal militair materiaal te verkopen, zelfs ten koste van onschuldige burgers. Een uitwas daarvan was de grote leugen van de massa vernietigingsmiddelen die aan honderdduizenden Irakezen het leven heeft gekost. Een ander voorbeeld van massamoord door leugens is Oxycontin, ontwikkeld en verkocht door de Sackler farmaceutische familie, eigenaar van Purdue Pharma. Door valse informatie en schandalige marketing, zijn er een half miljoen mensen aan dit verslavende geneesmiddel overleden, zelfs nadat de verslaving aan dit medicijn bekend was.

Er is het verhaal van besmettelijk bedrog in de financiële sector bij de verkoop van aandelen rond 2008, waarbij de meeste financiële dienstverleners het slechte voorbeeld van collega-bedrijven overnamen. Slecht voorbeeld doet slecht volgen; een besmettelijk element van oneerlijkheid kan rondwaren dat een sterkere greep krijgt op de grotere zakenwereld

De meeste mensen vertrouwen hun dienstverleners tot op grote hoogte en die worden steeds meer vertrouwd naarmate we ze langer kennen. De dienstverleners zelf bekommeren zich volgens Amerikaans onderzoek blijkbaar relatief minder om hun cliënten als ze die langer kennen. We dienen daarom alert te zijn over de kosten en de baten van langere cliëntrelaties.
Het zijn blijkbaar alleen strenge sancties van de regering of andere toezichthouders die het wangedrag binnen de perken houden. Netwerkcorruptie, het onderhands uitruilen van oneerlijke voordelen, komt regelmatig voor en is moeilijk te bestrijden.
Liegen en bedriegen van bovenaf beperken kan in dit stadium alleen door wettelijke regelingen, klokkenluiders en sancties. Er zit op dat niveau weinig deugdzaamheid, hebzucht is de regel. Het Klokkenluidershuis is een poging om corruptie een halt toe te roepen; helaas wordt daar tot nog toe zeer beperkt resultaat mee geboekt. Het heeft natuurlijk te kampen met de, mogelijk afgedwongen, verplichting om loyaal te zijn aan de belangen van de werkgever
Het is belangrijk om bredere culturele en maatschappelijke uitdagingen van eerlijkheid te behandelen, bijvoorbeeld de invloed van groepsgewoonten en groepsdruk. Een geconstateerde toename van bedrog in de maatschappij zou het resultaat kunnen zijn van nieuwe informatie en van een mentale heroverweging van wat acceptabel is binnen de morele grenzen.

Persoonlijk

De meeste mensen willen blijkbaar graag oprecht zijn. Dat bevestigde een onderzoek aan de UvA. Mensen gaan blijkbaar ook niet meer liegen als ze onder druk worden gezet.
Hoe verhevener de moraliteit van iemand, hoe kleiner de kans op leugens. Eerlijkheid en betrouwbaarheid gelden in onze maatschappij als belangrijke persoonskenmerken. Mensen vinden het doorgaans onacceptabel als er tegen hen gelogen wordt.
Aan de andere kant zijn geleerden het erover eens dat iedereen liegt. Alleen de mate waarin en de onderwerpen waarover verschillen van mens tot mens. In ons dagelijks leven zijn er leugens die geaccepteerd worden, de zogenaamde ‘witte leugens’. Honderd procent eerlijkheid blijkt tot problemen te leiden.
Niemand liegt altijd en niemand spreekt altijd de waarheid.

Kinderen beginnen te liegen rond de leeftijd van drie jaar wanneer ze zich realiseren dat mensen in hun omgeving hun gedachten niet kunnen lezen.
Liegen is nogal gewoon gedurende de tienerjaren. In de leeftijd van 11 tot 13 jaar liegen kinderen vaak om geaccepteerd te worden door hun maatjes. Het is niet geheel onschuldig wanneer tieners veel liegen.
Onderzoeken in westerse landen geven aan dat iedereen gemiddeld minstens twee keer per dag liegt. Mannen iets vaker dan vrouwen, maar vrouwen zijn er beter in. Gemiddelden kunnen uitzonderlijk gedrag verbergen. Sommigen liegen veel vaker dan anderen, bewust of onbewust: oud-president Trump ongeveer 15 maal per dag. Waarschijnlijk is er sprake van een ‘bell curve’ waarbij sommige mensen hoogst eerlijk zijn, anderen hoogst oneerlijk, terwijl alle anderen tussen die twee uitersten zitten.

Psychologie Magazine geeft de volgende cijfers voor leugentjes om relatief kleinere aangelegenheden:

• 79% liegt als iets niet mooi gevonden wordt, zoals een cadeautje
• 64% liegt over de reden waarom een afspraak wordt afgezegd
• 34% over de vraag hoeveel geld zij of hij heeft uitgegeven
• 31% over het gewicht
• 28% over de kwaliteit van het seksleven
• 18% over prestaties, zoals studie- of sportresultaten
• 16% over salaris
• 10% over arbeidsverleden (op het cv)

In de verzekeringsbranche vermoed men dat er maar heel weinig mensen zijn die schromelijk misbruik maken. Veel mensen schijnen hun verlies of schade met niet meer dan tien tot vijftien percent te willen overdrijven.
Wat een positief verschijnsel is dat er steeds meer winkels, vooral levensmiddelenzaken, zijn die hun klanten zelf hun boodschappen laten scannen. Daarbij wordt wel gecontroleerd, maar het bleek bij Jumbo dat ongeveer 1% van de omzet niet gedeclareerd werd. Dat is niet goudeerlijk maar 99% eerlijkheid is beter dan verwacht.
Aan de andere kant gebruiken levensmiddelenbedrijven een reeks van foefjes om te proberen de klant te slim af te zijn, voorbeeld “krimpflatie”.

Een artikel van NRC op16 juni over ‘of liegen op het werk oké is’, citeert Annemiek van Kessel dat er in verband met het werk gelogen wordt over cv’s (beter aangeven dan je bent), hoeveel uren men werkt en hoe druk men is. Ook over ziek zijn. Thomas van Neerbos, docent retorica aan de UVA, zegt dat liegen op het werk gebeurt zonder dat we er harde regels voor hebben. Het is geaccepteerd als mensen zaken verzwijgen, zoals een zwangerschap, een sollicitatie bij een ander bedrijf of persoonlijke omstandigheden. Over het algemeen zegt hij, weet men eigenlijk heel goed hoe ver men kan gaan met liegen. En het heeft ook voordelen, zegt hij. Het kan bijvoorbeeld voor betere werkrelaties zorgen, een collega een hart onder de riem steken en ruimte creëren voor jezelf. Misschien ook dat we minder zouden liegen als we meer onszelf zouden kunnen zijn op het werk. Een hoge werkdruk kan volgens van Kessel ook een reden zijn om meer te liegen.

Ook dat liegen ‘absoluut verboden’ is als het je collega’s schaadt of als je het bedrijf met de leugen in de problemen kunt brengen. Echt uit den boze is liegen over ernstige ziekte, zeggen zowel van Kessel als Neerbos,
Werkgevers mogen volgens van Kessel geen valse beloftes doen als zij een nieuwe werknemer aannemen.
Het nadeel van liegen, zegt van Neerbos, is dat je zo het echte probleem niet onderkent en je je (schadelijke) gedrag niet verandert. Het zou uiteindelijk toch goed zijn, denkt van Neerbos, om zelf te proberen steeds eerlijker te zijn. Dat wekt vertrouwen en nodigt hulp uit.

De een liegt makkelijker dan de ander. Dat kan te maken hebben met gebrek aan empathie: als je je niet goed kunt inleven in anderen is het minder een probleem om ze een rad voor ogen te draaien.
Wat ons ervan weerhoudt om ons slecht te gedragen is niet zozeer de kans om gesnapt te worden of de grootte van de straf. Het is ons schuldgevoel wat onze innerlijke monitoren en ons geweten activeert. Oneerlijkheid botst vaak met onze godsdienst of levensovertuiging.
Het verschil tussen onzin uitkramen en de waarheid spreken is dat de leugenaar de waarheid kent, maar die opzettelijk tegenspreekt. Iemand die onzin uitkraamt (bullshitter in Engels) zegt iets zonder rekening met de waarheid te houden.
Zelfbedrog en zelfmisleiding hoeven niet alleen negatief te zijn. Het kan ook, bewust of onbewust, gunstig zijn om meer uit jezelf te halen. We hebben er baat bij onszelf slimmer, mooier en beter in te schatten. Als je daar zelf in gelooft, zul je eerder op de voorgrond treden, creatiever zijn en beter kunnen omgaan met kritiek en tegenslag. Positieve reacties van anderen zullen je gedrag belonen en je meer zelfvertrouwen geven. Alleen moet dit niet overdreven worden!
Een algemene bevinding zou kunnen zijn dat leugentjes je een voordeel geven op korte termijn, maar een nadeel vormen op lange termijn.

Wetenschappers zijn het erover eens dat mensen die over bijna alles liegen vaak een asociale persoonlijkheid hebben. Pathologische leugenaars hebben structureel andere hersenen dan gewone mensen, zegt psychiater Edwin Oudemans. Voor een pathologische leugenaar is de behoefte om te liegen onbedwingbaar. Pathologisch liegen is liegen om het liegen.
Een psychopaat is meester in het manipuleren van anderen en liegen is zijn tweede natuur. In de forensische psychiatrie zien we vaak dat liegen te maken heeft met verwaarlozing en onveiligheid, waardoor patiënten een negatief zelfbeeld hebben opgebouwd.
Dan Ariely beweert dat mensen zichzelf verhalen vertellen over hoe ze in elkaar steken. Leugens behoren volgens hem tot de kern van de identiteit van ieder mens. Wij hebben een zeer sterk vermogen om in onze eigen leugens te geloven en in wat we zelf zeggen. Aan de andere kant willen we profiteren van bedrog en doen we het om er beter van te worden. Hij is ervan overtuigd dat we allemaal liegen, maar nog het meest tegen onszelf.
Feit is dat je eigen verhalen op herinneringen zijn gebaseerd, en precies die herinneringen blijken niet altijd betrouwbaar te zijn. Sommige leugenexperts zeggen dat herinneringen meer op Wikipediapagina’s lijken: ze worden door de tijd heen continu bewerkt en gereconstrueerd. Ze kunnen op die manier een vervalsing van de realiteit worden.
Wie de waarheid vertelt, hoeft nooit lang na te denken en vertelt gewoon de feiten. Maar wie liegt moet kunnen overtuigen, een logisch verhaal vertellen en veel kunnen onthouden. Liegen kost energie.

‘Gaslighting’ is een vorm van manipulatie, vooral bekend bij persoonlijke relaties. Een ‘gaslighter’ voedt zijn eigen zelfvertrouwen door de waarheid over een andere persoon negatief te verdraaien. Hierdoor gaat het slachtoffer steeds meer twijfelen aan zichzelf en juist meer leunen op de ‘gaslighter’.
Zestig tot tachtig procent van patiënten in de V.S. is niet volledig eerlijk in de spreekkamer van de dokter over zaken die belangrijk voor hun gezondheid zijn. Ze willen graag dat de arts een positief beeld over hen heeft. Mensen schamen zich voor hun gedrag en willen niet veroordeeld worden. Geldt ook voor Nederland.
Volgens ‘Ouders van NU’ liegt 75 % van de ouders af en toe tegen hun kind, terwijl 55 % dat wekelijks doet. Kinderen die vaak waren voorgelogen en daar achter waren gekomen, bleken op hun beurt ook vaker tegen hun ouders te liegen. Ook hadden zij meer moeite met psychologische en sociale uitdagingen. Ze waren vaker egoïstisch en manipulatief en hadden meer last van schaamte en schuldgevoelens. Het liegen van ouders kan dus het vertrouwen van kinderen aantasten en het liegen bij kinderen stimuleren: slecht voorbeeld doet slecht volgen.
Over bijna niets wordt zoveel gelogen als over seks. Op relationeel vlak kan zelfbedrog behoorlijk in de weg zitten. Liefde maakt immers blind. Net zoals leugentjes om bestwil in het algemeen, is een ogenschijnlijk onschuldig leugentje binnen een liefdesrelatie snel gemaakt… gewoon omdat men geen zin heeft in gezeur, of om het gezellig te houden. Of omdat men geen kritiek kan verdragen!

Een behoefte aan verbondenheid kan ook roet in het eten gooien. In de psychologische vaktaal wordt geroddel vaak gedefinieerd als een ongefundeerd persoonlijk gesprek eerder dan als een kwaadwillende activiteit. Geroddel kan de grotere sociale groep begunstigen op voorwaarde dat de inhoud waar is. Geroddel speelt een rol in het ontwikkelen van sociale contacten. Het delen van een vertrouwelijke primeur vleit de ontvanger omdat het vertrouwen schept en soms zelfs bescherming biedt. Een dergelijke uitwisseling brengt sterke gevoelens met zich mee die doelmatig zijn als de roddels waar zijn. Die situatie kan wel makkelijk uitgebuit worden door een leugenaar.

De keerzijde van grotere intimiteit is geringere waakzaamheid. Mensen zijn ongelukkigerwijs vatbaar voor mentale vooringenomenheid en geloofwaardigheid kan tendentieus zijn. Die wordt ook beïnvloed door halo effecten. We verwachten dat mensen eerlijk zijn als we ze waarderen. Er goed uitzien, gastvrij en royaal met oppervlakkige complimenten zijn, kunnen onterecht vertrouwen scheppen zonder dat men die in de evaluatie van een persoon opneemt.
Het natuurlijke evenwicht van sociale eerlijkheid kan ook verstoord worden als we te nauw betrokken raken met iemand die bedriegt. De uitnodiging van vrienden om met ons mee te doen kan helpen ons eigen twijfelachtig gedrag te rechtvaardigen. We streven er gewoonlijk naar om onze acties overeen te laten stemmen met de sociale normen om ons heen.
Altruïsme is een gewichtige rationalisatie voor behulpzaam maar onjuist gedrag. Onze neiging om voor anderen te zorgen kan het mogelijk maken om oneerlijker te zijn in situaties waar onethisch handelen anderen bevoordeelt. Volgens Ariely werkt altruïsme liegen en bedriegen in de hand: je bent een beter mens, want je doet het voor een ander! Mensen tonen meer bedrog als groepsleden voordeel van hun oneerlijkheid hebben. Degenen die zich het meest bekommeren om collega’s eindigen met het meeste bedrog. Wanneer andere mensen voordeel hebben van ons bedrog, vinden we het waarschijnlijk makkelijker ons slechte gedrag te rechtvaardigen in altruïstische termen en vervolgens onze morele remmingen los te laten. Als altruïsme bedrog kan doen toenemen en direct toezicht dat kan verminderen, krijgt altruïstisch bedrog de overhand wanneer beide zich gelijktijdig in een situatie voordoen.
Wanneer de bedrieger tot onze groep hoort, identificeren we ons met die persoon en, als gevolg daarvan, vinden we bedrog sociaal meer acceptabel. Maar wanneer de bedrieger een outsider is, is het moeilijker ons gedrag te rechtvaardigen en gaan we ons ethischer gedragen vanwege de wens ons van die ‘immorele’ persoon en zijn uit-groep te distantiëren
Als we vermoeid zijn, neemt onze wilskracht af. Dat maakt het lastiger onze verlangens te controleren en dat kan een negatief effect op eerlijkheid hebben. Uitputting vermindert ons denkvermogen en daarmee onze geschiktheid om moreel te handelen. Omdat het dan moeilijker is om verleidingen te weerstaan, is het raadzaam om zich terug te trekken.
Het verband tussen creativiteit en oneerlijkheid schijnt te maken te hebben met de ontvankelijkheid om ons te overtuigen dat we het juiste doen (terwijl dat niet het geval is). Hoe creatiever we zijn, hoe meer we in staat zijn om met mooie verhalen te komen die helpen onze eigen belangen te rechtvaardigen. Een onderzoek toonde aan dat personen die creatiever waren, hogere niveaus van oneerlijkheid bezaten. Intelligentie aan de andere kant was niet gecorreleerd met oneerlijkheid.
Wanneer iets of iemand ons irriteert, wordt het makkelijker om ons immoreel gedrag goed te praten.
In een Amerikaanse studie werd gevonden dat mensen van welvarende klassen meer met bepaalde wetgeving ‘spelen’ en liegen voor financieel gewin dan minder gefortuneerde klassen.

Spreuk: ‘Als je toch arm bent, kun je de eerlijkheid er net zo goed bijnemen’.
Piet Theys, Vlaams schrijver

Mensen hebben de neiging om oneerlijker te zijn bij gebruik van niet-monetaire middelen dan van echt geld. Dit zou een zorg kunnen zijn bij het toenemende gebruik van digitaal geld. Hoe verder onze daden verwijderd zijn van de uitvoering van een oneerlijke handeling, hoe makkelijker we die kunnen rechtvaardigen, bijvoorbeeld een misplaatste golfbal stiekem goed leggen met de golfclub in plaats van met de hand.

Liegladder

De Nederlandse advocaat Jan Henk van der Velden ontwikkelde een systeem om leugens te kwalificeren: de liegladder. In zijn boek ‘Iedereen liegt, maar ik Niet’ (2011) beschrijft hij de zeven treden van zijn liegladder. Het is een houvast bij de beoordeling van leugens. Hoe hoger op de liegladder, hoe meer maatschappelijk onaanvaardbaar de leugen is. De normering van de ernst van een leugen hangt ook af van wie er belang heeft bij de leugen.
Kort samengevat is dit de indeling van de liegladder:

• De begane grond is de waarheid;
• De eerste trede is de onopzettelijk uitgesproken onwaarheid, een vergissing;
• De tweede trede is voor leugens die in het belang van de belogene zelf worden verteld;
• Bij de derde trede is er sprake van een leugen die in het belang is van de leugenaar, maar die toch aanvaardbaar wordt gevonden;
• De vierde trede is voor de leugen die puur in het belang is van de leugenaar, maar de belogene lijdt hierdoor geen schade. Meer een smoes of vervelende opschepperij;
• De vijfde trede is voor de leugens waarbij de leugenaar veel meer belang heeft bij zijn leugen dan de schade die de belogene daardoor mogelijk lijdt. Hij vindt zijn belang in elk geval veel groter;
• De zesde trede is voor de leugenaar die puur uit eigenbelang liegt om schade te beperken of winst te behalen. De leugenaar accepteert het feit dat de schade voor de belogene even groot of veel groter kan zijn dan zijn belang. De leugenaar kiest echter voor zichzelf;
• De zevende trede is voor de ernstigste vorm van liegen. De leugenaar liegt omdat hij voordeel wil behalen, ongeacht de schade die anderen kunnen lijden. Deze leugenaar deinst niet terug voor list en bedrog en is een oplichter. De maatschappij vindt dergelijke leugens altijd onacceptabel.

Verder noemt van der Velde ‘liegstimulatoren’, aanjagers van oneerlijkheid, zoals zelfbescherming, verhullen van fouten, te grote verleiding, etc.
Er zijn ook omstandigheden die de kans op een leugen zowel kunnen vergroten als verkleinen: pakkans; rekening-courant verhouding van vertrouwen en eerlijkheid, b.v. mensen die je vaak ontmoet; bedenktijd en liegreflex; domino-leugen, lieg escalatie en liegenergie; lieggroep; de liegcultuur en leugeninflatie; moraliteit en liegdomeinen;
Vaak loopt de lieg escalatie gelijk op met de extra energie die in de leugens moet worden gestoken.
De mate van inspanning om onwaarheden vol te houden, is de lieg energie. De noodzaak om op een steeds ernstiger manier te liegen hoger op de liegladder, is de lieg escalatie.

Een samenvatting van liegen op persoonlijk niveau suggereert dat liegen gemeengoed, een dagelijkse gewoonte, is voor de meeste mensen. Sommige leugens worden als ernstiger beschouwd dan andere, zijn meer bezwaarlijk om te vertellen en zijn door de bank genomen meer bedoeld voor nauwe partners dan voor verderaf geplaatste anderen. In het algemeen gedragen mensen zich ethischer dan de puur economische theorie van eigen voordeel zou aangeven.
Sommige factoren, zoals de hoeveelheid geld die we kunnen incasseren en de waarschijnlijkheid om gesnapt te worden hebben verrassend genoeg minder invloed dan men zou denken.
Tegelijkertijd zijn er andere factoren die ons meer beïnvloeden dan we zouden vermoeden, zoals morele aanmaningen, de afstand tot contant geld, belangenconflicten, vermoeidheid, namaakartikelen, bewustzijn van verzonnen prestaties, getuigenis van oneerlijke daden van anderen, zorg voor onze groepsleden, etc.

Een deskundige had geconstateerd dat persoonlijk bedrog in bijna alle landen waar getest was, op hetzelfde niveau stond

Vaststellen van (on)eerlijkheid

Hoewel het tegendeel vaak wordt aangenomen, is het volgens deskundigen niet mogelijk op grond van lichamelijke kenmerken, vooral woordgebruik, manier van spreken en gezichtsuitdrukking, met zekerheid te zeggen of iemand liegt. Een meta-analyse van 200 onderzoeken in 2006 kwam tot de conclusie dat de accuraatheid om waarheid van leugens te onderscheiden niet beter dan kans (50%) was. Mensen zijn middelmatige beoordelaars van bedrog.
Er is geen enkel middel om zonder keihard bewijs te kunnen vaststellen dat iemand liegt.

Spreuk: ‘Ik heb mijn partner gisteren eens ongezouten de waarheid gezegd. – En wat heb je bereikt? Met moeite de voordeur’

Naar meer eerlijkheid

Maatschappelijk

Kan een cultuur van burgerdeugden weer nieuw leven worden ingeblazen, vraagt Arthur Brooks zich af.
Een goede plaats om te starten, zegt hij, is de civil society, het maatschappelijk middenveld. Regeringen zouden kunnen helpen om de instituties te promoten die we nodig hebben, bijvoorbeeld scholen die een mix van vaardigheden, ethiek en wijsheid zouden kunnen bijbrengen.
Er is hier een groot potentieel voor maatschappelijke bewustwording en opvoeding , waarbij men zich kan enthousiasmeren en inzetten voor courante problemen zoals milieu en hulp aan minder bedeelden, hier en vooral in de ontwikkelingswereld.
Een nationale burgerdienstplicht zou ook veel goed kunnen doen, vooral voor minder bedeelden, zieken, eenzamen en minderheden. Het zou praktische dienstverlening vermengd met ethische lezingen kunnen inhouden. De dienstplichtigen zouden er veel baat bij hebben. De maatschappij is zich scherper aan het opdelen in klassen, waaronder vooral het onderscheid tussen laag- en hooggeschoolden. Er is, in tegenstelling tot de vroegere tijd van de militaire dienstplicht, weinig contact tussen de meer en minder geschoolden. Dat versterkt de ongelijkheid en segregatie in ons land. Een sociale dienstplicht zou de relaties tussen hoog- en laagopgeleiden en meer en minder bedeelden sterk kunnen verbeteren.

Instellingen gewijd aan kennis en ideeën hebben een speciale rol in de ontwikkeling van een gezonde burgersamenleving, vooral instellingen van hoger onderwijs waar er een diversiteit van inzichten bestaat.
De media kunnen hier ook een belangrijke rol spelen, onder meer door eerlijke onderzoeksjournalistiek en uitgebreide rapportage over constructieve instellingen en projecten.
In de poging tot herleving van burgerdeugden dient de privé sector van de economie ook een rol te spelen. Lobbying, desinformatie en monopolies doen geweld aan een rechtvaardige vrije markt economie.
Leiders in de zakenwereld, de media en onderwijs zouden het voorbeeld kunnen geven en hervormingen moeten inzetten en begeleiden.
Onze dagelijkse activiteiten zijn nauw verweven met een complexe culturele context. Deze context kan oneerlijkheid op twee belangrijke manieren beïnvloeden: ze kan specifieke handelingen binnen of buiten het morele domein verplaatsen en het kan het gewicht van de verzachtende correctiefactor, eigen aan ieder domein, veranderen.
Een grotere mate van toezicht en strengere straffen voor bedrog zou vruchtbaar kunnen zijn in het beperken van oneerlijk gedrag. Als dat het geval zou zijn, is dat op zich niet genoeg om de deugd eerlijkheid te versterken. Intrinsieke motivatie is uitermate belangrijk.
Het is belangrijk om zowel in een privésituatie als in een professionele werkomgeving een sfeer te scheppen waarbij fouten kunnen worden toegegeven.

Onderwijs en bewustwording spelen een cruciale rol in het bevorderen van een cultuur van eerlijkheid. Scholen, organisaties en gemeenschappen kunnen voorrang geven aan het bijbrengen van het belang van eerlijkheid. Het benadrukken van de waarden van waarheidstrouw, integriteit en ethische beslissingen rust individuen uit met de kennis en de gereedschappen om met complexe morele dilemma’s om te gaan. Door deze waarden op jonge leeftijd bij te brengen, worden de fundamenten gelegd voor een toekomstige generatie die eerlijkheid hoog in het vaandel heeft staan.
Bovendien is het creëren van een stimulerende omgeving die eerlijkheid aanmoedigt, van grote betekenis. Het opzetten van beschermde plekken voor open dialoog en constructieve terugkoppeling, stelt individuen in staat hun gedachten en zorgen eerlijk en oprecht te bespreken. Het aanmoedigen van het afzien van oordelen en waar fouten worden gezien als leermomenten, bevordert een cultuur van eerlijkheid en voortdurende persoonlijke groei. In aanvulling daarop kan het uitvoeren van maatregelen die eerlijk gedrag in organisaties en gemeenschappen beloont en erkent, het belang versterken van eerlijkheid als een gedeelde waarde.

Persoonlijk
Filosofen claimen dat een deugd gebaseerd moet zijn op zowel de juiste motivatie als op toepasselijke actie. We geven een heel scala van mogelijkheden voor de bevordering van de deugd eerlijkheid aan, maar als er geen of onvoldoende motivatie is, helpen die allemaal weinig. De karaktertrek van eerlijkheid is in de kern een diepe motivatie om leugens en bedrog te vermijden, waarbij een motivatie als diep wordt aangemerkt als die duurzaam, sterk en robuust is.
Om eerlijkheid te handhaven is het essentieel om trouw te zijn aan eigen waarden en overtuigingen, zelfs als dat betekent dat je tegen de stroom ingaat. Het ontwikkelen van een sterk gevoel van zelfbewustzijn en kennis van onze kernprincipes kan als een kompas dienen bij het navigeren van uitdagende integriteitssituaties.

“This above all: to thine own self be true,
And it must follow, as the night the day,
Thou canst not then be false to any man.”

Zelfbewustzijn en integriteit spelen een vitale rol in de handhaving van eerlijkheid. Door zelfbewustzijn te cultiveren, raken we gewend aan onze gedachten, emoties en onderliggende motivaties. Dat stelt ons in staat neigingen tot oneerlijkheid op te sporen en aan te spreken.
Eerlijkheid floreert als we een sterk gevoel van persoonlijke integriteit hebben en onszelf verantwoordelijk houden voor de waarden die ons te na staan. Het integreren van regelmatige zelfreflectie, meditatie en mindfulness in ons leven kan ons helpen op koers te blijven met ons morele kompas en een fundering te bouwen van onwrikbare eerlijkheid.
Loyaal te blijven aan je waarden en moraal in een wereld die in toenemende mate tolerant is, is geen sinecure, maar zonder integriteit zou je alleen maar buigen voor zwakkere, wereldse standaarden en jezelf compromitteren. Zonder integriteit ga je je echte zelf verliezen omdat je niet langer weet waar je voor staat en waar je in gelooft.
In een wereld vol nep sociale media, willen mensen authenticiteit. Zij willen anderen kennen, persoonlijk en in andere kwaliteiten, als waarachtig.
Hoe brengen we integriteit bij?
Het is uiterst moeilijk ons gedrag te veranderen en om ethischer te worden.
Veel van onze oneerlijkheid is te wijten aan een scala van omstandigheden. Omdat eerlijkheid een belangrijke deugd is die we in onszelf en anderen moeten cultiveren, is het belangrijk daarvoor praktische, proactieve stappen te ondernemen.
De eerste suggestie is om goede voorbeelden, rolmodellen, van eerlijkheid te identificeren. Dit kunnen historische voorbeelden zijn, zoals Abraham Lincoln of Mandela, maar het kunnen ook tijdgenoten zoals een familielid, vriend, collega of sportleider zijn.
Rolmodellen bewonderen voor hun eerlijkheid kan de wens tot gevolg hebben deze mensen na te volgen, om ons karakter het voorbeeld van het rolmodel te laten weerspiegelen. Rolmodellen kunnen echte of fictieve individuen zijn. Effectieve rolmodellen zouden diegenen zijn die navolgbaar voorbeeldig moreel en ter zake doende gedrag laten zien.
Bewondering alleen is evenwel niet voldoende voor een verandering van karakter. Het is veeleer inspiratie en motivatie gecombineerd met acties die transformatie tot een hoger niveau van eerlijkheid leiden.
Duurzaam engagement met voorbeeldpersonen zal waarschijnlijk effectiever zijn dan kortstondige, eenmalige interacties met hen.

Idealiter fungeer je ook zelf als rolmodel. Mensen kijken meer naar wat anderen doen dan dat ze naar ze luisteren. De manier om jezelf te modelleren berust op de volgende gedragingen:

• Attent zijn voor anderen, respectvol en mededogend
• Waarheidsgetrouw en betrouwbaar zijn
• Verantwoordelijk zijn voor je daden
• Oprechte morele principes hebben en ernaar leven
• Betrouwbaar zijn en betrokken bij je verantwoordelijkheden
• Geen valse beloftes maken
• Goede beslissingen nemen

Als je wilt dat je kinderen eerlijk worden, dienen ze het goede voorbeeld te krijgen. Het is raadzaam met ze te praten over eerlijkheid. De meest geschikte tijd daarvoor is wanneer ouders en kind ontspannen zijn en niet wanneer het kind op een leugen betrapt is. Verhalen zijn een goed hulpmiddel voor zulke gesprekken. Gedemonstreerde eerlijkheid oprecht maar niet overdreven prijzen is een krachtige manier om de deugd te promoten. Meestal wordt de nadruk helaas op het negatieve (liegen) gelegd.

De positieve kant van een open cultuur is dat je ook individuen publiciteit kunt geven die zich voorbeeldig (hebben) gedragen en zich verzetten tegen corruptie. Daden van eerlijkheid zijn belangrijk voor ons gevoel van maatschappelijke moraliteit. En hoewel het onwaarschijnlijk is dat dergelijk voorbeeldig gedrag dezelfde sensatie bevat als oneerlijkheid, moeten we, met erkenning van sociale besmetting, het belang erkennen van het publiekelijk promoten van hoogstaand moreel gedrag.

Een speciale vorm van modellering is meta-nudging (meta-duwtjes) bij verandering van gedrag dat collectief schadelijk, maar individueel rendement geeft zoals oneerlijkheid. De meta-nudging benadering impliceert dat in plaats van eindgebruikers rechtstreeks de goede kant op te sturen, men ze indirect ‘duwt’ via sociale ‘influencers’. Men boekt waarschijnlijk groter succes door gedrag te laten beïnvloeden door degenen die de kwaliteiten hebben dat gedrag af te dwingen.

Na modellering is een tweede suggestie om oneerlijkheid in te tomen om regelmatig morele waarschuwingen of aanmaningen te ontvangen of te geven. Die kunnen onze morele normen zichtbaar maken, zodanig dat ze effectief werken tegen het verlangen te bedriegen, liegen of stelen. De meesten van ons hebben maar weinig waarschuwing nodig om op het rechte pad te blijven. Waarschuwingen voor eerlijkheid kunnen van diverse aard zijn, zoals dagboeken, lezingen, signalen en e-mails.
Er bestaan ook institutionele waarschuwingen die we tegenkomen op het werk of op school. Een van zo’n morele boodschap in veel scholen is een erecode, die studenten moeten ondertekenen voor ze een test doen. Er is bewijs dat dergelijke codes op korte termijn succesvol zijn in het voorkomen van bedrog. Op de langere duur zijn eerlijkheidscodes waarschijnlijk slecht opgewassen tegen de aantrekkingskracht van het slechte voorbeeld van anderen.
Morele reminders maken het relatief makkelijk om mensen eerlijk te krijgen, althans voor de korte termijn. Dat komt waarschijnlijk omdat mensen in principe eerlijk willen zijn en hun geweten laten spreken. Het suggereert dat het verstandig zou zijn morele aanwijzingen in te bouwen in situaties die ons verleiden oneerlijk te zijn.
Het is twijfelachtig of lessen in ethiek, seminars over gedragscodes en openbaarmakingsbeleid voldoende zijn om eerlijkheid duurzaam te doen zegevieren. Een snelcursus over moraliteit voldoet niet; dit geldt, volgens kenners, ook voor veel van de kortdurende ethische training die plaats vindt in het zakenleven, op universiteiten, etc.
Om de aantrekkingskracht van hebzucht op korte termijn tegen te gaan is het essentieel om een langetermijnperspectief te ontwikkelen en prioriteit te geven aan eerlijkheid en integriteit boven korte termijn voordelen. Door te concentreren op de bredere gevolgen van onze keuzes en de lange termijn gevolgen te bezien, kunnen we de verleiding van oneerlijkheid weerstaan en beslissingen nemen die overeenkomen met onze waarden.
Een eenmalige morele hint is niet gewoonte- of karaktervormend. Effectiever daarvoor zijn gestage morele waarschuwingen die ingebed zijn in dagelijkse rituelen en gewoontes, waar we vrijwillig aan deelnemen. In vroeger tijden zeiden opvoeders in mijn regio dat je een zwart kruisje op je voorhoofd kreeg elke keer als je gelogen had. De religieuze opvoeding hamerde in de kerk en op school ook op eerlijkheid en bij de maandelijks biecht stond dit steevast op je zondelijstje. En er stonden sancties op liegen, hoewel op die jonge leeftijd geen al te zware!
Naast modellering en reminders is er nog een andere structurele mogelijkheid. Dat is om de vorming van gerelateerde deugden te promoten, zoals vriendschap en liefde. Hoe dieper de vriendschap en hoe groter de liefde, des te minder waarschijnlijk is het dat we oneerlijk tegen anderen willen zijn. Andere deugden die hier ook een rol kunnen spelen, zijn matiging en volharding.
Bewustzijn is evenwel niet voldoende. Om karakterverbetering tot stand te brengen zijn er naast dit bewustzijn praktische stappen nodig: deugdvorming is een kwestie van aanpakken en doen.

Andere specifieke gedragingen kunnen als volgt bijdragen om eerlijk en waarheidsgetrouw te worden
• Niet overdrijven. Overdrijven geeft de indruk wanhopig te zijn om bevestiging te krijgen. Het kan ook aanmoedigen om te liegen en als anderen zich dat realiseren gaan ze sceptisch worden;
• Openheid. Net als met overdrijving, belet het geven van onvolledige informatie om eerlijk en waarheidsgetrouw te zijn. Het is daarom belangrijk alle essentiële details in je betoog op te nemen om misleiding te voorkomen;
• Analyseren waarom je liegt en onjuiste informatie geeft; als het om zelfbevestiging gaat is er misschien sprake van onzekerheid. Belangrijk is het dan om zelfwaardering en – vertrouwen op te bouwen en je niet te veel met anderen vergelijken;
• Van respect getuigen. Als je je respectloos opstelt beledig je mensen en zie je het als dom dat ze je vertrouwen. Dat kan de relatie beschadigen, ook omdat respect gewoonlijk wederkerig is;
• Leugenaars vermijden; we worden doorgaans beïnvloed door mensen waar we mee omgaan. Omgeef je daarom zoveel mogelijk met eerlijke en waarheidsgetrouwe mensen. Hun karaktertrekken kunnen dan een model voor je zijn;
• Vol vertrouwen zijn; ben ervan overtuigd dat je de moed hebt om eerlijk te zijn. Vertrouw erop dat degenen die je de waarheid vertelt je oprecht zullen waarderen.

Rol van religie

De grote wereldgodsdiensten hebben volop geboden, verboden, rituelen en gewoontes die karakterontwikkeling bevorderen, ook op het gebied van integriteit en eerlijkheid. Dat geldt ook nu ondanks dat de effectiviteit ervan in het Westen veel geringer is geworden als gevolg van ontkerkelijking . Verwerkt met een seculier perspectief zou het religieuze erfgoed nog als volgt gebruikt kunnen worden:

• Raadplegen van relevante passages uit heilige teksten, zoals Bijbel of Koran;
• Deelnemen aan religieuze diensten, bijeenkomsten, tekst studies, catechismusklassen, en dergelijke;
• Memoreren of overdenken van traditionele of aangepaste gebeden, gedichten of passende lectuur;
• Religie en religieuze rituelen herinneren mensen aan hun verplichtingen om zich ethisch te gedragen. Ze geven ons de gelegenheid ons op onszelf te bezinnen, eventuele morele achteruitgang te stoppen en met een schone lei te beginnen;
• Een of andere vorm van biechten, formeel bij een geestelijke of, minder formeel, bij een vriend of partner;
• Doop, Vasten, Tienden, Communie en Bedevaarten zijn belangrijke religieuze gewoontes. Het hoofddoel daarvan kan anders zijn, maar ze hebben mogelijk nuttige bijeffecten en kunnen geherinterpreteerd of aangepast worden. Biechten kan, onder bepaalde omstandigheden, heilzaam zijn, bijvoorbeeld ontlasting van geweten en een schone lei. Men zou moeten kijken of er een telefonische of digitale formule voor ontwikkeld kan worden;
• Hoe dieper een persoon is verwikkeld in de diverse religieuze gewoontes die de waarde van eerlijkheid benadrukken, des te meer worden die normen van betekenis;
• In de mate waarin een dergelijke aanpak nuttig is, kunnen we ook proberen soortgelijke, niet-religieuze mechanismen in het zakenleven en de politiek op te zetten (eedaflegging, gedragscodes, vergeving, etc.);
• Op grotere schaal (Zuid Afrika) afkeurenswaardig gedrag erkennen en om vergiffenis vragen kan zowel persoonlijk als maatschappelijk een belangrijke gebeurtenis zijn;
• Sieraden of tattoos kunnen tastbare morele aanmaningen voor eerlijkheid bevatten;
• Moderne technologie inzetten, bijvoorbeeld via dagelijkse e-mail berichten en influencers;
• Een dagboek bijhouden of op een andere manier reflecteren over integer gedrag.

De specifieke, praktische lessen die we van religie kunnen leren zijn dat morele aanmaningen, regels, gewoontes en met een schone lei beginnen ons allemaal kunnen helpen wat langer op de rechte weg van eerlijkheid te blijven. Religie is direct betrokken in zowel de periode vóór het bedrog als in de periode waarin we de gelegenheid hebben om misbruik te maken. Religie probeert onze mentaliteit te beïnvloeden vóórdat we verleid worden. Religies proberen onze gedachten patronen op het moment van verleiding te activeren door diverse morele aanmaningen in onze omgeving op te nemen.
Het basisbeginsel is dat als we oneerlijkheid willen inperken, we moeten nadenken over deugdvorming en het morele kompas kalibreren, eerder dan met sancties dreigen nadat het oneerlijke heeft plaatsgevonden.

Een laatste suggestie is om onze wens tot liegen en bedriegen tegen te gaan. Zulk een verlangen kan speciaal sterk zijn als we denken dat we met bedrog weg kunnen komen en er beter van worden. De taak om een eerlijk persoon te worden zou een stuk makkelijker zijn als we niet zo graag bedrog pleegden. Opvoeding en motivatie dienen hier een sleutelrol spelen.
Het is moeilijk voor gewone burgers om te vechten tegen de afzwakking van de burgerdeugd, maar zij kunnen deelnemen in hervormingen door hun persoonlijke keuzes: weigeren om politici te steunen die medeburgers zwart maken, betrokken raken in lokale projecten die het gemeenschappelijke goed dienen en om vriendschappen te vormen over politieke en ideologische scheidslijnen heen.
Het is vanzelfsprekend belangrijk om aandacht te schenken aan ernstige misdragingen, maar men moet ook niet vergeten kleine en talrijkere vormen van oneerlijkheid tegen te gaan. Een simpele daad van oneerlijkheid is geen verwaarloosbaar gebeuren. De eerste daad kan belangrijk zijn in de ontwikkeling van hoe iemand vanaf dat moment zichzelf en zijn daden ziet en daardoor de basis van toekomstig gedrag legt. We moeten daarom kleine misdaden niet over het hoofd zien of vergeven.
Immorele handelingen op één terrein kunnen onze moraliteit op andere terreinen beïnvloeden. We moeten daarom alert zijn op vroege signalen van oneerlijk gedrag en ons best doen ze te elimineren in hun aanvangsfase.

Wat gaat de toekomst brengen?

Sommigen hebben hun hoop gelegd in een spiritueel ontwaken dat zich in de wereld aan het aftekenen zou zijn. Men begint, volkomen terecht, genoeg te krijgen van de neoliberale, zelfzuchtige politiek en een nieuwe cyclus van deugdzaamheid en eerlijkheid zou zich wel eens kunnen presenteren. Wie gaat hier het voortouw nemen?
De katholieke kerk, de oorspronkelijk sterke deugden promotor, lijkt, althans in het westen, beperkt potentieel te hebben vanwege ontkerkelijking en weinig religieus kader. Een goede kans mogelijk voor het maatschappelijk middenveld, in zijn geheel of gespecialiseerd. Er zou ook een aparte website opgezet kunnen worden voor de deugd eerlijkheid, zoals er nu een is voor de deugd dankbaarheid (grateful.org).
Mogelijk ook dat de promotie van eerlijkheid verbonden kan worden met de emancipatie van de vrouw of met de strijd voor het milieu. Misschien moeten we het enthousiasme en de energie van de jeugd aanboren.

Om een nieuw kader voor eerlijkheid te ontwerpen onderzocht men 170 empirische studies op het gebied van management, organisatie gedrag, toegepaste psychologie en business ethiek. De uitkomst suggereerde dat eerlijk gedrag meer is dan een proces van niet liegen en dat de nauwe aandacht op liegen versus de waarheid vertellen, problematisch is.
Het onderzoek identificeerde vier onderscheiden aspecten van eerlijk gedrag en benadrukte dat het proces om volkomen eerlijk te zijn begint met

• nauwkeurige aannames te formuleren gebaseerd op een proces van evaluatie, identificatie en selectie (intellectuele eerlijkheid);
• veronderstellingen waarheidsgetrouw te delen zonder te liegen (eerlijke inhoud),
• er zeker van te zijn dat zij voldoende openheid geven zonder relevante informatie achter te houden (eerlijke openbaarmaking), en
• dat te doen op een manier die de consument de gelegenheid geeft om een accuraat begrip van het bericht te vormen (eerlijke aflevering)

Kairos deed ook onderzoek naar een toekomstig perspectief en trok de volgende conclusie:
Mensen gaan ervan uit dat ze een vrije wil hebben, maar onderzoekers in economisch gedrag en cognitieve neurowetenschappen zijn daar niet van overtuigd. Integendeel, zeggen zij, ons brein wordt vaak geprikkeld door externe factoren die ons ertoe brengen, zo niet helemaal dan toch half, ons automatisch te gedragen in situaties waarin beslissingen genomen moeten worden. Dit heeft te maken met houdingen en gedrag ten aanzien van anderen, waarbij omstandigheden bepalen of we positief of negatief reageren.
Zij identificeerden de volgende vijf ontwikkelingen en hun gevolgen:

Meer beoordelingen wanneer relaties gedigitaliseerd worden.

Bedrijven en individuen worden in toenemende mate beoordeeld op basis van hun prestaties en gedrag. Dit houdt een toename van eerbaarheid voor eerlijke werkers in en een daling van niet eerlijke werkers.

Snel reagerende AI in meer omgevingen en processen.

Of robotten thuis en op het werk meer ingeschakeld worden, hangt af van hoe reglementen en publieke opinie zich gaan ontwikkelen. Vandaag aan de dag is er een duidelijke toename in het accepteren van toezicht als het rendement daar groot van is. Dit heeft potentieel voor meer eerbaarheid. AI zou in principe in staat moeten zijn om , althans sommige oneerlijkheden bloot te leggen.

Toenemende stress in het privé en werkzame leven.

Stress resulteert in het zoeken naar het nemen van binnenbochten, vooral als het meer gewenste vrije tijd geeft of als de werklast ongewoon zwaar aanvoelt. Dit heeft potentieel voor oneerbaar gedrag.

Meer digitale communicatie en interactie met sociale media

Dit maakt het makkelijker om te liegen (bijvoorbeeld over perfect leven, lichaam en loopbaan) en anderen te bedriegen. Digitale communicatie laat sporen na van goed en slecht gedrag die anderen kunnen vinden. Zowel eerbaar als oneerbaar gedrag kunnen door deze trend beïnvloed worden.

Toenemende polarisatie, scheiding, heterogeniteit en ongelijkheid in de samenleving

Grote verschillen in leefomstandigheden moedigen een wij tegen zij mentaliteit en oneerlijkheid aan. Segregatie vermindert het contact tussen verschillende maatschappelijke groepen en vooroordelen kunnen dan ongehinderd toenemen. Dit is de belangrijkste kracht die de afname van eerbaarheid in de samenleving tot gevolg heeft. Op korte termijn is deze ontwikkeling negatief voor eerbaarheid en de gevolgen op lange termijn moeten we afwachten.

Het lijkt te zijn zoals met andere technische vindingen: ze kunnen constructief, destructief en alle twee tegelijk worden gebruikt. We kunnen positivisme promoten als we onze deugden ontwikkelen en inzetten, collectief en individueel.
Een mogelijk negatieve ontwikkeling is de toename van narcisme in de samenleving want narcisten staan erom bekend dat ze relatief veel liegen

Het is algemeen bekend dat waarheid en desinformatie op het internet er duchtig van langs krijgen. Pew Research deed daar informeel onderzoek naar en vroeg 1116 specialisten hoe zij de toekomst eruit vonden zien.
Hun antwoorden vertoonden een sterke tweedeling: 51 % dacht dat de informatieomgeving er niet beter op zou worden, terwijl 49 % vond dat dat wel het geval zou zijn.
De 51% met een negatief perspectief voor de toekomst gelooft dat de informatie omgeving er niet beter op wordt en dat slechte acteurs onvermijdelijk inspanningen zullen dwarsbomen om de waarheid te handhaven. Zakelijke en politieke belangen profiteren van sensatie en onrust dat viraal webverkeer genereert. Die zullen doorgaan de sociale media gebruiken om een beroep te doen op de lagere instincten van de menselijke natuur: zelfzuchtige, partijdige, goedgelovige en hebzuchtige informatie-consumenten die alles geloven en kopen wat hun verteld wordt. Deze oriëntatie zegt dat voortschrijdende technologie de zaken alleen maar zal verslechteren, omdat het menselijk brein niet overweg kan met krachten die ongewoon grote hoeveelheden informatie produceren, die dan nog ingebed worden in algoritmes en AI om lezers met veel en verwarrende informatie te bombarderen, zodat zij opgeven om zelfs maar te proberen de waarheid te vinden.

De 49% met een optimistische visie voor het komende decennium, geloven, daarentegen dat onze betere menselijke instincten tot een samenleving zullen leiden die problemen oplost en de waarheid zoekt. Leugens en desinformatie hebben altijd al de publieke discussie vertroebeld, zeggen zij, maar toegewijde mensen hebben in de geschiedenis manieren gevonden om mensen met slechte intenties te isoleren. De technologie zal mensen helpen om meer bewust en gedreven te zijn in het vinden van wat de realiteit is, omdat de toegenomen snelheid, reikwijdte en resultaten van apps en sociale media platforms aangewend kunnen worden om onwaarheden beter te detecteren en te bestrijden.

Wettige en reguliere oplossingen – al aangenomen in West Europa – kunnen hindernissen opwerpen voor lieden die opzettelijk onnauwkeurigheden verspreiden; nieuwe beperkingen opleggen aan Facebook, Twitter, Google en andere grote platforms; en de schade beperken die is aangebracht door anonieme lieden en nep leveranciers van haatdragende taal en desinformatie.
Misschien is het ook mogelijk om een keurmerk in te voeren voor op waarheid gebaseerde informatie. Of om een centrum op te zetten waar informatie gecertificeerd en verspreid wordt. Met AI moet zoiets goed te doen zijn.
Waarschijnlijk gebeurt dit al op beperkte schaal, namelijk de deugden in het algemeen en per deugd via internet. Er zijn talloze voorbeelden van vorming via internet, dat zou ook, deels althans voor de deugden kunnen gelden.

Conclusie: een cultuur van eerlijkheid

‘recht door zee , met de hand op het hart’

Eerlijkheid is niet alleen een morele deugd maar een transformatieve kracht die de energie heeft onze persoonlijke levens, relaties en de wereld in het groot te scheppen. Door de hele geschiedenis heen en al vanaf de Romeinen (Veritas) is eerlijkheid universeel erkend als een fundamenteel principe dat vertrouwen, authenticiteit en ethisch gedrag voedt.
Ieder van ons heeft de macht om verschil te maken door voorrang te verlenen aan waarheidsgetrouwheid, transparantie en integriteit. Wij kunnen leiden door goed voorbeeld, daarbij een rimpeleffect creërend dat anderen inspireert ons na te volgen. Door zelfbewustzijn te ontwikkelen, open communicatie te bevorderen en eerlijkheid te waarderen als een leidend principe, dragen we bij aan de schepping van een betere wereld – een wereld die gegrondvest is op vertrouwen, compassie, en wijsheid.
Eerlijkheid is niet alleen het beste beleid; het is een pad naar een betere wereld. Samen kunnen we ons begeven op een reis die onze levens en die van om ons heen transformeert. Door eerlijkheid te omarmen als het beste beleid, ontketenen we potentieel voor persoonlijke groei, betekenisvolle relaties en een meer mededogende en harmonieuze samenleving. Laat eerlijkheid het leidende licht zijn dat onze weg verlicht naar een heldere toekomst voor ons allen.

Literatuurverwijzingen

• Dan Ariely, The (honest) truth about dishonesty.
• Daniel Goleman, Vital Lies, simple Truths
• Jan Henk van de Velden, Iedereen liegt maar ik niet
• Annemiek, Wat zit je Haar goed.
• Christian B. Miller, Honesty
• Arthur Brooks ’America’s Crisis of Civic Virtue’
• André Comte-Sponville, Kleine Verhandeling van de grote Deugden
• Amar Bhidé en Howard H. Stevenson ‘Why Be Honest If Honesty Doesn’t Pay’ (Sept. Oct 1990)
• Pierre Luckner, Honesty is the best Policy
• Nieuw kader. The article, by researchers at Carnegie Mellon University (CMU), the University of Chicago, Northwestern University, and Wake Forest University, is in the Academy of Management Annals.
• William Damon, The Death of Honesty
  Editor’s note: The essay is from the online volume Endangered Virtues, a publication of the Hoover Institution’s Task Force on the Virtues of a Free Society
• Creating a Culture of Honesty: A Vision for the Future. Foundation for Developing Compassion and Wisdom (FDCW) The answers were collated in one of the latest in the series of reports, “The Future of Truth and Misinformation Online,” which is based primarily on a nonscientific canvassing that drew 1,116 expert respondents The answers were collated in one of the latest in the series of reports, “The Future of Truth and Misinformation Online,” which is based primarily on a nonscientific canvassing that drew 1,116 expert respondents. Foundation for Developing Compassion and Wisdom (FDCW)
• Meta-nudging honesty: Past, present, and future of the
  research frontier
  Eugen Dimant1,2 and Shaul Shalvi 3