A. Zoals het is
⦁ Ondanks de vele gruwelen in de menselijke geschiedenis, valt er een positieve trend te constateren in het ethische gehalte en de vreedzaamheid van onze samenlevingen. Er is niettemin nog veel ruimte voor verdere verbetering, zowel op internationaal en nationaal, als op gezins- en individueel niveau.
⦁ Vooral sinds de Tweede Wereldoorlog zijn welvaart en welzijn enorm toegenomen. Dit dank zij de vruchten van economische ontwikkeling, sociale voorzieningen, technische ontwikkelingen en maatschappelijke evoluties. Er zijn desondanks nog ernstige problemen, vooral wereldwijd, zoals armoede, inkomensverdeling en milieu.
⦁ Het morele gehalte aan de top van onze samenlevingen schiet tekort. Democratie is voor een aanzienlijk deel cliëntelisme geworden en corruptie wordt regelmatig geconstateerd. Ondanks ons democratisch systeem, is er te weinig wisselwerking op ethisch gebied tussen de ‘top’ en de ‘bottom’. Hier is hulp nodig van het maatschappelijke middenveld en de geëngageerde burger!
⦁ Rekening houdend met de positieve evolutie, mag er een zekere voldoening zijn over het ethische gedrag van de gemiddelde westerse burger. Ondanks misdaad, egoïsme, gebrek aan maat houden en beperkte verdraagzaamheid jegens outsiders.
⦁ De morele autoriteit bij uitstek is tot voor kort de religie geweest, in het bijzonder het christendom. Die heeft haar uitzonderlijk belangrijke rol verloren, waarbij gezegd kan worden dat veel van haar doeleinden, zoals opheffing van de armoede en sociale vangnetten, ondertussen gerealiseerd zijn. Het is niet duidelijk of en wie de morele arbiter-rol overneemt. Waarschijnlijk voor een deel de staat, via wetgeving, media en onderwijs en het maatschappelijk middenveld. De gezinnen blijven de bakermat van ethische vorming van kinderen, maar de morele oriëntatie lijkt afgezwakt door consumptieve en andere egocentrische bekommernissen. De sterke morele combinatie van religie en gezin is verloren gegaan.
B. Zoals het gaat worden: wereldburgerschap
⦁ Stoppen en voorkomen van oorlogen en het afschaffen van ABC-bewapening;
⦁ Internationale solidariteit en rechtvaardigheid, d.w.z. vermindering van wereldinkomensverschillen, sociaaleconomische ontwikkeling van achtergebleven landen, overdracht van hulpbronnen, eventueel via speciale belastingen;
⦁ Opheffing van discriminatie en gelijke sociale behandeling wereldwijd, op basis van geslacht, nationaliteit, kleur, ras, afkomst, enz.;
⦁ Constructieve, transparante regeringen en integere politici op alle niveaus;
⦁ Effectieve ‘countervailing powers’ om invloedrijke multinationals, financiële instellingen en informatica bedrijven het algemene belang boven het eigenbelang te laten prevaleren;
⦁ Sterke internationale structuren in de vorm van een wereldregering of wereldordening om het algemene planetaire belang te laten prevaleren boven sectorale en nationale belangen;
⦁ Bevordering van interactie en coördinatie van ethische systemen op macro, meso en micro niveau;
⦁ Een coalitie tussen progressieve, sociaal-ethische instanties zoals de V.N., en het (internationaal) maatschappelijk middenveld (civil society) om initiatieven voor de ontwikkeling van wereldburgerschap te ontwikkelen en steunen;
⦁ Een sterke rol voor de ‘civil society’ op internationaal en nationaal vlak. Internationaal om progressief leiderschap te stimuleren en om verzoening van culturen en religies te helpen bewerkstelligen. Nationaal om de door cliëntelisme aangetaste democratie te ‘compenseren’;
⦁ Nationaal beleid en faciliteiten voor de oprichting, ondersteuning en coördinatie van instanties op (deugd)ethisch gebied;
⦁ Onpartijdige en constructieve media, die ook niet-westerse standpunten adequaat vertolken;
⦁ Bedrijven en maatschappelijke instanties die ethische gedragscodes in het vaandel hebben staan en naleven;
⦁ Gezinnen en individuen die ethisch verantwoord handelen en deugdzaamheid nastreven.
C. Van A naar B(eter)
Actieprogramma
Algemeen
⦁ We zouden een (deugd)ethisch systeem willen promoten dat coherent is voor de wereld (macro), organisaties/landen (meso) en individuele personen (micro). Macro, hebben we vooral met globalisering en wereldburgerschap te maken, meso met groepsethiek voor landen, organisaties en beroepen en micro met (deugd)ethiek voor gezinnen en individuen. Het primaat wordt toegekend aan de wereldethiek, het macrosysteem, terwijl de meso- en microsystemen afgeleid of althans getoetst worden aan het hogere macrokader. Net zoals in de rechtspraak. Op die manier krijgt men een geïntegreerde deugdethische orde, waarvan de samenstellende delen elkaar ondersteunen. De benadering dient zowel ’top-down’ als bottom-up’ te zijn.
⦁ De betrokkenheid van macro- en meso-systemen en de integratie van de drie niveaus rechtvaardigen zich ook omdat geleerden geconstateerd hebben dat het ethische gedrag van mensen sterk kan variëren naar gelang omstandigheden. Die omstandigheden, zoals oorlog, rampen, armoede, onderontwikkeling worden door de macro- en meso-systemen gecreëerd of sterk beïnvloed en zijn in sterke mate bepalend voor het individu.
Macro (internationaal)
⦁ Actieve ondersteuning van internationale instanties en hun beleidsvoorstellen voor wereldburgerschap, zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, de Post-2015 Development Agenda van de VN, Armstrong’s Compassion Charter en Milieuprogramma’s;
⦁ Stimuleer verder overleg en samenwerking tussen de belangrijkste internationale krachten teneinde een zo sterk mogelijke consensus over wereldburgerschap en mondiale ethiek te krijgen. Moedig hen zo nodig aan motivatie en vormingsmateriaal voor vorming tot wereldburgerschap te genereren;
⦁ Promoot de oprichting en effectieve functionering van Vergevings- en Verzoeningsprogramma’s op nationaal en regionaal niveau, waar die nog niet hebben plaatsgevonden, zoals het Midden-Oosten;
⦁ Promoot de rol van internationale NGO’s als tegenwicht tegen de nadelige effecten van cliëntelistische regeringen en zelfzuchtige multinationals;
⦁ Promoot lidmaatschap van, en donaties aan, internationale ideële organisaties.
Meso (land, organisatie, functie)
Het WRR Rapport voor Nederland is een passend ‘meso-document’ en we citeren er rijkelijk uit omdat het een praktisch complete strategie voor nationale deugdpromotie geeft. Het rapport stelt dat ‘mainstreaming’ nodig is om deugden effectief te ontwikkelen en aan te moedigen. Alle sociale actoren hebben daarbij een rol te spelen. Verder:
. voorlichting en elektronische informatievoorziening, in interactieve
vorm, over waarden, normen en gedrag;
⦁ het entameren van een publieke discussie over waarden, normen en gedrag in de vorm van fora, conferenties, publieke geschriften en openbare debatten;
⦁ het uitdrukkelijk werken met rolmodellen van voorbeeldige personen in de verschillende instituties.
De huidige schooljeugd neemt als rolmodellen: succesvolle mensen uit het bedrijfs- en maatschappelijk leven, gevolgd door ‘wetenschappers’, bekende sporters, schrijvers, artiesten en filmsterren. Gebruikt zouden ook kunnen worden politici zoals Mandela en Obama, evenals personen die zich, ten koste van eigen comfort, inzetten voor de medemens zoals voor armen in ontwikkelingslanden, bejaarden en zieken. Traditionele rolmodellen waren de heiligen in de Katholieke Kerk. Wat kan onze geseculariseerde samenleving van de heiligen leren?
⦁ het ontwikkelen, beschikbaar stellen en verspreiden van conflictpreventieprogramma’s en het verzorgen van de praktische toepassing van deze programma’s in diverse sociale situaties en instellingen;
⦁ samenwerking met karaktervormingsprogramma’s elders in de wereld, vooral in de V.S., die daarin het verst gevorderd lijken;
⦁ promotie en ontwikkeling van professionele gedragscodes en ethische richtlijnen voor bedrijven. Dergelijke codes bestaan al voor notarissen, belastingadviseurs, diplomaten en leraren;
. De vernieuwing van religieuze praktijken uit het Rijke Roomsche Leven, zodat de deugdethiek weer aanspreekt bij jeugd en volwassenen.
Kunnen de positieve functies van de biecht (schone lei, vergeving, goede voornemens) in aangepaste vorm overgenomen worden!? Ook zo met de vroegere retraites, rozenkrans/rozenhoedje, bedevaarten, Vasten, kruiswegstatie, periodieke gebeden, zoals ochtendgebed? Of overname en aanpassing van praktijken uit andere religies, zoals het vijfmaal daags gebed in de Islam en de vijf aandachtsoefeningen van het Boeddhisme;
⦁ Opzetten van promotie- en vormingsprogramma’s, gebruikmakend van, onder meer, de volgende faciliteiten:
– sport en spel, ontspanning, vakantie. Spelenderwijs leert men!
– literatuur, romans, gedichten, sprookjes, spreekwoorden, spreuken, humor;
– beeldende kunst. Een aantal kunstzinnige presentaties van deugden en ondeugden staan op deze site;
– theater, muziek en vooral film en televisie;
– internet en sociale media om karaktereigenschappen te verbeteren en te excelleren; cursussen in ‘moderne ethiek’ en ‘etiquette’. De grondslag voor goede etiquette is respect voor de naaste.
Micro (individueel)
Op grond van gesignaleerde ontwikkelingen op internationaal, religieus en sociaalpsychologisch gebied, hebben we een deugdpakket geïdentificeerd dat wereldburgerschap sterk zou moeten promoten. Deze deugden dienen daarom zo veel mogelijk collectief en individueel verworven te worden via de meest geëigende methoden. De voornaamste deugen/sterkekanten zijn:
. (mondiale) solidariteit en rechtvaardigheid;
. mededogen, zorgzaamheid, vriendelijkheid;
. authenticiteit, integriteit, openheid, eerlijkheid, betrouwbaarheid;
. gelijkwaardigheid, respect;
. matigheid, zelfdiscipline, nederigheid, dankbaarheid;
. hoop, positivisme, optimisme;
. ijver, leergierigheid;
. moed.
Op het niveau van het individu, blijven de klassieke deugden onverminderd belangrijk, zoals rechtvaardigheid, hoop, liefde en wijsheid. Sommige ervan krijgen een andere invalshoek vanwege de evolutie naar wereldburgerschap.
We putten hier ook uit het WRR rapport.
Waarden worden primair gevormd en overgedragen in de opvoeding van (jonge) kinderen. De levenswaarden zijn na het 25e levensjaar vrij stabiel. De belangrijkste vormende waarde van de opvoeding met betrekking tot de internalisering van waarden en normen komt van :
⦁ een voorbeeld geven van die waarden door ouders en ouderen, door leerkrachten en gezagsdragers waar kinderen mee te maken hebben.
Rekening dient gehouden te worden met het feit dat de gezagsverhoudingen in de maatschappij, ook tussen ouders en kinderen veranderd zijn. De gehoorzaamheid van vroeger hoeft niet terug te keren, maar we moeten wel zoeken naar nieuwe vormen.
⦁ het met respect behandelen en tegemoet treden van kinderen en leerlingen; ze behandelen als personen in wording en niet als ‘ding’;
⦁ het met behoud van liefde stellen van grenzen aan het gedrag van kinderen en leerlingen (love and limits). Dat is moeilijk in een tijd van grote welvaart en bijna onbegrensde en onmiddellijke behoeftebevrediging. Het gedrag van jongeren volgt hierin het gedrag van ouderen. Het opvoedingsproces vergt derhalve ook een heroriëntatie van het gedrag van volwassenen;
⦁ het participeren van kinderen en leerlingen in het opstellen van de noodzakelijke gedragsregels thuis, op school en in de buurt. Het eenzijdig opleggen van dergelijke gedragsregels werkt minder effectief dan het gezamenlijk vinden van deze regels;
⦁ Belangrijke vormende invloeden gaan uit van vrienden en partnerkeuze;
⦁ Verbeter de wereld en … begin bij jezelf. Geef het goede voorbeeld en leef in rechtvaardigheid, mededogen en liefde.
Studieprogramma
Macro
⦁ Kwantitatieve en kwalitatieve evolutie van deugdzaam en van ondeugdzaam gedrag in de loop der tijden;
⦁ Optimale verdeling en evolutie van gedrag op basis van eigenbelang, verlicht eigenbelang en altruïsme volgens sociaaleconomische sectoren.
Meso
⦁ Hoe kan bevlogenheid in de Nederlandse samenleving bevorderd worden?
⦁ Mogelijkheden om de capaciteit van deugdstudie en deugdvorming uit te breiden in de publieke, para-publieke en privésectoren;
⦁ Meer en betere gegevens over actueel ethisch verantwoord en deugdzaam gedrag. Eventueel op basis van steekproeven, waarbij het gedrag gevolgd wordt, op permanente of periodieke basis, met gebruikmaking van interviews. Op basis van die gegevens zouden indicatoren en indexen geconstrueerd kunnen worden, zoals dat nu ook gebeurt op terreinen van menselijke ontwikkeling en geluksbeleving;
⦁ Het entameren van wetenschappelijk onderzoek op het terrein van waarden, zoals dat al veel langer bestaat in Noord-Amerika. Centraal dient hierbij te staan het onderzoek naar de manier waarop waarden in opvoeding en onderwijs en in een pluriforme samenleving als geheel het beste kunnen worden geïnternaliseerd, overgedragen en onderhouden.
Micro
⦁ Zoek uitsluitsel via literatuur- of originele studie over optimale deugdvorming: via promotie van deugden alleen of via gecombineerde aanpak van deugdpromotie en ondeugdbestrijding;
⦁ Haalbaarheid van een geïntegreerde theorie over deugd en ondeugd op basis van continuüm en gradatie. Met gebruikmaking van de wetenschappelijke benadering van VIA-IS;
⦁ Analyse van de omvangrijke hoeveelheid enquêtegegevens van VIA-IS, onder andere de frequentie van goed karakter onder de onderzochte bevolking en de clustering van deugden/sterkekanten.;
⦁ Studie over de eigenschappen van uitblinken, floreren, virtuositeit en excelleren op ander dan ethisch terrein, zoals studie, arbeid en sport en bepaal hoe de onderliggende kenmerken en processen ten nutte van deugdontwikkeling gemaakt kunnen worden;
⦁ Determinatie van eventuele hoofd of ‘leidende’ deugden onder de hoogst gewaardeerde (zeg 25) ter vergemakkelijking van de deugd aanmaak, bijvoorbeeld respect, beleefdheid en liefde;
⦁ Haalbaarheid van een digitaal, geïllustreerd informatie- en animatie programma over deugd naar het voorbeeld van de meest populaire computer games, zoals World of Warcraft. Alle informatie over excellent gedrag zou daarin opgenomen worden volgens een instructief, geestig plan met toepassing van bewezen leermethoden. Ook het principe van leren van je fouten. De game zou in de vorm van een vredestuin kunnen zijn, waar men zich over paden beweegt, met muzikale begeleiding of commentaar. Spelenderwijs onderzoekt en ontwikkelt men kennis over de deugden.
Iedere deugd zou gesymboliseerd zijn door een bloemenperk, eiland of vijver, iedere ondeugd door een riool, moeras of ander obstakel. Eventueel verder gebruik van symbolen van deugden zoals de duif voor inspiratie (H. Geest, tevens vredessymbool); bomen, bloemen, dieren, edelstenen, geuren/parfums, kleuren, voedsel. Bij iedere deugd of ondeugd kan men doorklikken naar een variëteit van informatie over de betreffende deugd, zoals diverse kunstvoorstellingen (film, poëzie, muziek, schilderijen, brandschilderingen), hoe de deugd te ontwikkelen, hoe de corresponderende ondeugd te vermijden, literatuurlijst, enzovoorts. Bij een volgende doorklik zou men diepere informatie oproepen over die deugd, zoals de definitie, de theorie, haar geschiedenis, continuüm deugd – ondeugd en relaties met andere deugden en ondeugden.
⦁ Een alternatief voor de tuin als weergave van het deugd/ondeugd-palet, zou een stad zijn, waar gebouwen representatief zijn voor bepaalde deugden/sterkekanten. In feite zou dit een bijna complete stad worden, waarbij infrastructuur en individuele gebouwen van de deugd-ethische kant worden benaderd. Kortere en langere deugdroutes, standbeelden voor filosofen/ethici en grote werken (Divina Commedia) en kerken, moskeeën, tempels en synagogen voor diverse religies. En vormingsinstanties vertegenwoordigd door huis/gezin, scholen en kerken. Je kunt er ook spreuken, wijsheden, gedichten, spreekwoorden en sprookjes plaatsen.
——————————————————