HET HUWELIJK
‘Heb elkander lief, maar maak de liefde niet tot een verplichting;
Laat zij liever een zee zijn die deint tussen de kustlijnen van je beider ziel.
Vul elkanders beker, maar drink niet uit dezelfde bokaal.
Geef elkander te eten, maar eet niet van een en hetzelfde brood.
Zing en dans samen, maak het leven tot een feest, maar laat elkaar vrij,
Zoals de snaren van een luit op zichzelf staan, al doortrilt hen dezelfde muziek’
Uit ‘De profeet’ van Kahlil Gibran
Voorwoord
Huwelijk en seksualiteit zijn universele, boeiende realiteiten. We hebben er allemaal mee te maken en ze drukken allebei een zwaar stempel op ons leven. Daarom frapperen ze. Ook mij. Grotendeels als waarnemer en consument in jongere jaren, daarna een halve eeuw als acteur.
Het is fascinerend te zien hoe seksualiteit en huwelijk in onze regionen geëvolueerd is. In mijn jeugd was er alleen het huwelijk, weliswaar in burgerlijk en kerkelijke vorm, maar omdat die gewoonlijk op dezelfde dag of dichtbij elkaar gesloten werden, werden ze bijna over één kam geschoren. Er waren toen ook alleen heteroseksuelen en ongeveer iedereen stapte in het huwelijksbootje. Er was wel een vrij grote kloosterbevolking, uitgezonderd van de huwelijksstatus via de gelofte van kuisheid. Seksualiteit was er natuurlijk wel, maar daar werd weinig over gesproken. Zat een beetje in het verdomhoekje en je voelde je al snel zondig als je met het fenomeen in aanraking kwam.
Zonder een oordeel te willen vellen over wat vroeger was, lijkt de vrijheid die is ontstaan rond huwelijk en seksualiteit een grote verademing. De erkenning van de diverse vormen van seksualiteit (LBGTQI = Lesbian, Bi-sexual, Gay, Transgender, Queer and Intersex) en de schepping van nieuwe, meer informele, vormen van samenleving maken het leven voor velen aangenamer. De loskoppeling van seksualiteit en voortplanting is waarschijnlijk wel de meest ingrijpende gebeurtenis geweest.
Huwelijk en seksualiteit gaan nog verder evolueren. Er zitten nu nog enkele pijnpunten aan, zoals irrealistische romantiek, scheidingen en overspel. Het ligt in onze aard te streven om deze problemen op te lossen. Seksualiteit is een integraal gegeven van ons mens zijn en is iets geweldigs moois, individueel, relationeel en collectief. Het is de bedoeling dat samenlevingsvormen de direct betrokkenen, de omgeving en de maatschappij in zijn geheel tevreden stemmen. Dat kan beter met een positieve benadering van deze fenomenen.
De termen huwelijk, partnerschap, koppel, paar en relatie worden door elkaar gebruikt. Het gaat om een vaste relatie die intiem-seksuele kenmerken heeft.
Introductie
Het samenleven van mannen en vrouwen is een universeel verschijnsel. Volgens Joseph Chamie, voormalig VN demograaf, zijn er zo’n twee miljard van die relaties in de wereld. In Nederland is het totale aantal gehuwde paren in de periode 1995 – 2005 vrijwel stabiel gebleven op ruim 3.4 miljoen. Het aantal samenwonende, niet-gehuwde paren is in dezelfde periode met bijna de helft toegenomen, van ruim 500.000 naar 750.000, en vormt 18% van alle paren. Samenwonen, wereldwijd en in Nederland, is dus meer dan een hobby van enkelen. Zoals we in het volgende deel zullen zien, vervullen huwelijk en overeenkomstige verbintenissen een aantal essentiële functies die de wereld draaiende houden.
De kenmerken van deze relaties variëren aanzienlijk naar gelang leeftijd, geslacht, onderwijsniveau, inkomen, huwelijksstatus, gezinsomvang, relatie-duur, stad-platteland, gewoonten, religie, regio en andere omstandigheden. Ondanks deze grote variatie identificeert Chamie een tiental uitdagingen waar de meeste huwelijken wereldwijd het hoofd aan moeten bieden.
We noemen die hier in het kort om het westerse huwelijk in perspectief te plaatsen. Daarbij realiseren we ons dat het huwelijk hier de laatste zeventig jaar een diepgaande evolutie heeft doorgemaakt. Hedendaagse uitdagingen in andere culturen zijn vroeger ook gemeengoed bij ons geweest.
De eerste uitdaging is het kinderhuwelijk, dat bij ons niet meer voorkomt. Niet minder dan twee derden van de vrouwen in de leeftijdscategorie 20 – 24 jaar in Niger, Centraal Afrikaanse Republiek, Tsjaad en Bangladesh waren getrouwd of leefden samen voor ze 18 jaar oud waren. Gewoonlijk dwingt de familie het meisje een verbintenis aan te gaan met een oudere man om bepaalde belangen, van het meisje zelf of van de familie, veilig te stellen.
De tweede uitdaging is huiselijk geweld, wat meestal uit vrouwenmishandeling bestaat. Dit vormt een ernstige uitdaging voor de relatie. Huiselijke conflicten, inclusief opsluiting, intimidatie, psychologisch misbruik en geweld zijn een wereldwijd probleem. Nederland kent ruim één miljoen mensen die wel eens, of stelselmatig, met huiselijk geweld te maken hebben gehad.
Ten derde zijn seksuele relaties, intimiteit en genegenheid een andere uitdaging. Ontevredenheid met seksuele relaties leidt in veel gevallen tot emotionele ontrouw, buitenhuwelijkse affaires, uitholling van vertrouwen en uiteengaan of scheiding. Een veelvoorkomende klacht van de vrouw is dat de man steeds maar seks wil, met weinig aandacht voor haar wensen en van de man dat die gefrustreerd is omdat zijn partner seksuele intimiteit uitsluitend toestaat op basis van straf of beloning. Deze situatie wordt nog nijpender wanneer de getrouwde man automatisch intimiteitsrechten denkt te hebben en de vrouw hem verplicht ter wille moet zijn.
Ten vierde, beslissingen over het al of niet hebben van kinderen, op welk moment, aantal en spreiding en hun opvoeding, vormen een belangrijke uitdaging. Mannen en vrouwen kunnen van mening verschillen over het krijgen van kinderen, over respectievelijke verantwoordelijkheden in kinderverzorging en opvoeding en over toekomstverwachtingen aangaande de kinderen. In de meeste geïndustrialiseerde landen heeft de vrouw het laatste woord als het over contraceptie en abortus gaat, maar in veel opkomende landen is dat nog vaak een twistpunt.
Een andere grote uitdaging waar stellen mee te maken hebben is het probleem van communicatie met elkaar. Vaak is het een structurele weigering om de invloed en standpunten van de partner te accepteren. Gebrek aan effectieve communicatie leidt dikwijls tot hardnekkige argumenten en andere frustraties, inclusief geweld. Twee giftige vormen van communicatie die vaak genoemd worden, zijn ‘zeuren’, een veelvoorkomende klacht van mannen en de ‘zwijgbehandeling’ (terugtrekking), een veelvoorkomende klacht van vrouwen.
Ten zesde, zijn financiën een veel voorkomend twistpunt. Het kan gaan over uitgeven, sparen, het inkomen van de partner, afwijkende uitgavenpatronen en erfelijke aangelegenheden. Steevast probeert één van de partners, meestal de man, de financiën te controleren, de uitgaven van de ander te beperken en de belangrijkste financiële beslissingen te nemen.
Zeven, het harmoniseren van twee banen, van carrières, van tijd samen en de verhouding werk- vrije tijd is een toenemende uitdaging voor veel stellen. Met het groeiende aantal nucleaire gezinnen en gezinnen met twee verdieners, zijn de rollen en verantwoordelijkheden van mannen en vrouwen in het gezin aanzienlijk veranderd.
Acht, veel koppels hebben moeite met persoonlijke tekortkomingen van de partner; verslaving, alcoholisme, losbandigheid, jaloezie, dominantie, liegen en narcisme zijn enkele verschijnselen die de relatie in gevaar kunnen brengen.
Negen, onbeantwoorde en verschillende verwachtingen van het huwelijk of een intieme relatie zijn een andere grote uitdaging. Vrouwen en mannen hebben typisch verschillende ideeën, behoeften en prioriteiten aangaande huwelijk, liefde, romantiek en de aard van intieme relaties. Irrealistische verwachtingen bij het aangaan van een huwelijk of een relatie zijn niet ongebruikelijk, vooral onder jongeren en onvolwassen vrouwen en mannen. Teleurstellingen, onvervulde verwachtingen en sleur doen zich veelvuldig voor, vooral na een aantal eentonige jaren.
Tien, voor veel koppels en huwelijken kan de omgang met de schoonfamilie een behoorlijke probleem zijn. Het vinden van het juiste evenwicht in de relatie met de schoonouders kan belangrijke gevolgen hebben voor de stabiliteit en het welzijn van een relatie. Onderwerpen die hier van belang kunnen zijn: hoeveelheid tijd voor de schoonfamilie, inclusief mantelzorg en relatie schoonmoeder – schoondochter. Uitdagingen betreffende schoonfamilies bestaan ook in westerse landen, maar in mindere mate dan in landen waar de nucleaire familie nog geen gemeengoed is.
Het merendeel van de bovenstaande tien problemen zijn van toepassing op alle twee miljard huwelijken tussen mannen en vrouwen. Er zijn natuurlijk ook homoseksuele en lesbische verbintenissen en die kunnen te kampen hebben met dezelfde problemen. Hun aantallen zijn relatief beperkt en, in officiële vorm, van recente aard, zelfs in westerse landen. In een groot deel van de westerse wereld zijn LGTBQI’s gelijkwaardig en gelijkgerechtigd geworden aan hetero’s. Homoseksuelen en lesbische personen omvatten zo’n 6 % van de bevolking. Rond 8 % van de mannen en 9% van de vrouwen beschouwt zichzelf als biseksueel; 0.65% heeft transgender gevoelens.
Het huwelijk heeft in het westen sterke veranderingen ondergaan. Het is niet veel meer dan 50 jaar geleden dat we in het westen nog het ‘traditionele’ huwelijk hadden, waarbij de man de kostwinner en de vrouw de ‘homemaker’ was. Toen gezinsplanning en contraceptie nog in de kinderschoenen stonden en de religie een sterke greep had op het sociale leven en de mores.
De ontkerkelijking is een belangrijke ontwikkeling in de evolutie van het huwelijk geweest. In dit opzicht is het interessant het standpunt van de Duitse schrijver/filosoof Precht te vermelden dat psychologisch, religie en huwelijk dezelfde behoefte aan geluk, bevestiging, oriëntering, vertrouwen, zielsverlichting en geborgenheid vervullen.
De seksuele revolutie van de jaren ’60 en ’70 heeft grote veranderingen teweeg gebracht, vooral door de loskoppeling van seksualiteit van zowel huwelijk als van voortplanting. Vrijheid en individualisme hebben het sociale landschap ingrijpend gewijzigd en dat heeft grote weerslag gehad op het huwelijk. Dat is daarbij niet de enige officiële samenlevingsvorm tussen man en vrouw gebleven. Het geregistreerde partnerschap is er bij gekomen plus dat koppels samen zijn gaan wonen zonder een juridische basis. De liberalisering van het familierecht heeft ook geleid tot de mogelijkheid van officiële verbintenissen tussen homo’s en tussen lesbische personen. Verder zijn scheidingen gemeengoed geworden waar ruim een derde van de huwelijken op eindigt.
Het is niet zo dat alle relaties in het westen of in Nederland gemoderniseerd zijn. Er worden nog steeds huwelijken in traditionele stijl gesloten, bijvoorbeeld in de Bijbelbelt. Omgekeerd zijn er ook ‘moderne’ huwelijken in opkomende landen, vooral in de steden.
In het onderhavige essay zullen we ons bijna uitsluitend met het ‘moderne’ westerse huwelijk bezig houden, zien vanwaar het gekomen is, hoe het er nu voor staat en verstandig proberen te gissen waar het mogelijk naar toe gaat. De voornaamste artikelen en boeken die hierover geraadpleegd zijn, staan vermeld op het einde van het essay. In deel I spreken we over de diverse functies van het moderne huwelijk. In deel II over hoe ontmoetingen tussen partners tot stand komen, in het bijzonder ‘internet dating’. In deel III hebben we het over het in standhouden en afkalven van huwelijken. In het voorlaatste hoofdstuk (IV) bespreken we de evolutie van het huwelijk, van de traditionele, via de moderne naar mogelijk toekomstige situaties. In het laatste hoofdstuk (V) gaan we het hebben over de wederzijdse invloed van deugden en relaties, in het bijzonder hoe we door deugduitoefening de kwaliteit van onze relaties kunnen verbeteren, en omgekeerd, hoe samenleven met anderen onze deugden kan aanscherpen.
Hoofdstuk 1. Functies van huwelijk en partnerschap
In de Introductie stelden we dat het huwelijk een universeel instituut is. We spreken hier over monogame huwelijken, die het quasi-totale deel van de huwelijken uitmaken. Dit is niet om te ontkennen dat er een zekere proportie van polygame huwelijken bestaat, zoals toegestaan onder bepaalde voorwaarden in de islamitische cultuur. In het westen komt het vaak voor dat mensen hun huwelijk beëindigen en vervolgens een nieuwe relatie aangaan, soms aangeduid met de term seriële monogamie. Of monogame seksuele relaties in alle opzichten aan de behoeften van burgers voldoen is niet zeker. Volgens sommige geleerden is monogamie gebaseerd op religieus-culturele krachten en dus veranderbaar. Daar komen we verder op terug. Het huwelijk is een universeel en fundamenteel instituut in landen met traditionele culturen, noodzakelijk om zich en de samenleving in stand te houden. In moderne samenlevingen geldt dit veel minder. Uit een Duits onderzoek blijkt dat slechts 63 % van de vrouwen en 69 % van de mannen de zin van het leven in een gelukkig en harmonisch partnerschap ziet. Daar spelen ook andere prioriteiten een rol.
Er zijn schrijvers die poneren dat de functies van het huwelijk parallel lopen met de behoeften in de piramide van Maslov. 
Die piramide heeft de volgende behoeften van beneden naar boven:
– Het eerste niveau bestaat uit fysieke behoeften: lucht, water, voedsel, warmte, seks. Als die behoeften niet bevredigd worden, is hogere behoeftebevrediging uitgesloten;
– Het tweede niveau is veiligheid. Nadat we aan onze basisbehoeften hebben voldaan, zoeken we veiligheid en bescherming van ons lichaam, hulpbronnen, eigendom, gezin, gezondheid;
– Het derde niveau is sociaal. We zoeken een gevoel van verbondenheid met anderen, naar vriendschap en liefde;
– Het vierde niveau is zelfwaardering. We streven naar het vervullen van gewaardeerde prestaties in onze gemeenschap, naar vertrouwen en respect. Degenen die erin slagen een soliede zelfwaardering op te bouwen, kunnen zich met de behoeften van het laatste niveau bezig houden.
– Het vijfde niveau is zelfverwezenlijking, het hoogst bereikbare niveau. Hier gaan we op zoek naar ons ware ik, zoeken we naar creativiteit en proberen we onszelf te verheffen.
1. Veiligheid en zekerheid in het huwelijk
Het gaat hier over het tweede niveau van de piramide van Maslov, fysieke veiligheid aan de ene en sociaaleconomische veiligheid aan de andere kant.
Het probleem van fysieke veiligheid is weinig van toepassing in ontwikkelde, in vrede levende landen. Dat soort veiligheid is wel een factor in arme, door oorlog geteisterde landen. Jonge, ongetrouwde vrouwen worden dan soms, bijvoorbeeld nu door ISIS, als seks- en huishoudslaven ingezet. Economische onzekerheid komt op veel meer plaatsen voor. Waar vrouwen traditioneel niet werken en waar veel kinderen zijn, kan iedere mond een extra last op het familiebudget zijn. De complementaire activiteiten van man en vrouw in het gezin zijn dan nodig om te overleven en om nageslacht voort te brengen.
2. Seksuele omgang
Dit is zowel in traditionele als in moderne samenlevingen een van de belangrijkste functies van het huwelijk. Een interessant gegeven uit een Duits onderzoek is dat 40 % van de mannen en 22 % van de vrouwen seks het allerbelangrijkste in het leven vind. Een recent onderzoek in Japan constateerde daarentegen dat bijna de helft van de ondervraagde populatie daar een seksloos leven leidde, dat wil zeggen minder dan één keer per maand geslachtsgemeenschap had. Een andere interessante bevinding is dat vrouwen vaker seks uit vermaak willen dan uit voortplanting. Mannen waarschijnlijk ook!
In traditionele maatschappijen is seksueel verkeer nauw verweven met voortplanting, wat op zijn beurt weer een investering voor de oude dag is. Maar op zichzelf is de seksuele functie van het huwelijk prominent, één van de basisbehoeften van de mens. Dit geldt des te meer in traditionele culturen, waar meestal een taboe bestaat op seksueel verkeer vóór het huwelijk. In moderne culturen, waar seksuele omgang vóór en buiten het huwelijk plaats vindt, is het huwelijk waarschijnlijk alsnog de geschiktste instantie om de seksuele behoeften op duurzame wijze te vervullen.
Eenmaal samenwonend en de romantiek verdwenen, kan seksuele omgang met dezelfde partner een zekere sleur gaan vertonen. 
Wat een stimulans kan betekenen voor buitenechtelijk seksuele contacten. Specialisten in seksuele omgang constateren dat wisseling van partners de seksuele appetijt verhoogt.
De aard van, en behoefte aan, seksueel verkeer varieert in de loop van het huwelijk. Tegengesteld aan de algemene indruk, zijn veel ouderen nog regelmatig seksueel actief, in Frankrijk volgens een onderzoek nog de helft van de mannen en een kwart van de vrouwen van na de zeventig. Niettemin is er ook een behoorlijke groep volwassenen, die niet of nauwelijks geïnteresseerd zijn in seks, de aseksuelen.
Hoewel het huwelijk seksueel verkeer in principe permanent beschikbaar maakt, is dit, nog afgezien van lichamelijke hindernissen (ziekte, zwangerschap, etc.), in de praktijk niet altijd het geval. De kwaliteit van de relatie kan spontane beschikbaarheid van één of beide partners inperken. En de vrouw is nu, in tegenstelling met vroeger, niet automatisch seksueel dienstbaar.
3. Voortplanting.
Zoals gezegd is voortplanting een essentiële functie van het huwelijk in traditionele maatschappijen. Om familie en stam in stand te houden, c.q. uit te breiden, als een bescherming tegen de oude dag, als een hulp in het bedrijf of in de huishouding. In moderne maatschappijen, zoals de onze, komen deze overwegingen zelden meer voor. Wel zijn er hier en daar religieuze groeperingen die in principe tegen geboorteregulering of -beperking zijn. In moderne samenlevingen is het kind, vooral in het begin van een relatie, niet de eerste prioriteit. Precht geeft aan dat in Duitsland slechts 56 % van de vrouwen en 48 % van de mannen de zin van het leven ziet in kinderen krijgen. Geen wonder dat het vruchtbaarheidscijfer daar slechts op 1.4 staat (NL, 2012:1.7), terwijl 2.1 (kinderen) nodig is om ouders te vervangen (immigratie kan dit tekort compenseren). Ondanks inspanningen in sommige landen zoals een verhoging van het kindergeld en initiatieven zoals de nationale conceptie-dag, een familienacht, ‘liefdescruises’, financiële stimulansen, een opwaardering van het moederschap, oproepen tot vaderlandsliefde en burgerplicht, zijn overheden er niet in geslaagd om de vruchtbaarheid van hun landgenoten te doen toenemen en vrouwen te overtuigen om meer kinderen te nemen.
Daar zijn verschillende redenen voor te vinden. Zo heeft het huwelijk als gewaardeerd sociaal instituut fel afgedaan, en zijn nieuwe, minder bindende samenlevingsvormen meer aanvaard, net zoals echtscheidingen.
Verder hebben de kansen voor vrouwen om zich te ontwikkelen, een opleiding te volgen, te werken en financieel onafhankelijk te worden het aantal geboortes gekelderd, en heeft contraceptie ervoor gezorgd dat vrouwen het krijgen van kinderen kunnen uitstellen of tegengaan.
Steeds meer jonge vrouwen kiezen eerder voor een carrière en de persoonlijke ontwikkeling, dan voor een gezin. Soms geraken ze na jaren gewend aan hun leven met een hoge sociale en economische status en de onbeperkte vrijheden en bergen ze hun eventuele kinderplannen op latere leeftijd alsnog op.
Vrouwen geven ook aan dat ze soms beslissen om geen kinderen te nemen omdat ze geen geschikte partner vinden: een partner die dezelfde waarden op het vlak van opvoeding deelt en bereid is om zijn aandeel in het huishouden te doen.
Tegenwoordig gaat men op relatieve jonge leeftijd samenwonen vanwege romantiek, seksualiteit en sociale binding. Kinderen komen later. Die kunnen veel geluk en voldoening schenken, maar de gelukscurve daalt gedurende de periode van kleine en jonge kinderen. En gezellig samenwonen op twee inkomens en bijna totale vrijheid, inclusief het genot van reizen en vermaak, is aantrekkelijk. Het is na een aantal jaren, wanneer men aan dat comfort gewend is geraakt, dat partners hun oriëntatie gaan verruimen en ze samen de blik op een nageslacht gaan richten. Ook als bevestiging en verdieping van hun relatie. Een flink aantal huwelijken wordt overigens gesloten nadat het kind in aantocht of geboren is. Ruim de helft van de vrouwen is niet getrouwd als ze moeder worden.
4. Sociale Binding
Een huwelijk voltrekt zich normaliter in een hecht kader van sociale relaties, in de eerste plaats familie, vervolgens vrienden en ten derde buren en andere kennissen. Die sociale inbedding gaat vergezeld van sociale verplichtingen en van verwachtingen van de omgeving. Vooral in traditionele samenlevingen is het huwelijk een instituut waar praktisch alle sociale relaties door bepaald worden.
Maar het is ook de binding van de partners onderling die van eminent belang is, vooral in moderne samenlevingen. De mens heeft sterke behoefte aan interactie met, en bevestiging door, andere personen. De partner kan een klankbord, vertrouwenspersoon, adviseur of een combinatie daarvan zijn, het blijft dat praktisch iedereen ‘zijn praatje kwijt wil’. Vaste relaties zijn van groot gewicht als vertrouwensbasis en als ‘morele steun’, vooral bij ernstige teleurstellingen en crises. De behoefte aan nauw sociaal contact met de partner hangt deels af van de beschikbaarheid van alternatieve sociale ondersteuning, bijvoorbeeld in de studentenfase en via sociale media.
De behoefte aan binding is in het algemeen zo sterk dat er een vrees onder veel singles bestaat om ‘alleen’ te blijven. Om langdurige en existentiële eenzaamheid te vermijden worden er binnenbochten genomen om te huwen en kan geoordeeld worden dat een onvolkomen partner/huwelijk beter is dan geen. Dit kan wel gevolgen hebben voor de duurzaamheid van de verbintenis.
Naast de behoefte aan binding is er ook behoefte in een relatie aan vrijheid en privacy, de mate waarin afhankelijk van de respectievelijke partners en hun onderlinge relatie. Het schijnt bijvoorbeeld goed te zijn dat partners er eigen hobby’s op na blijven houden.
5. Liefde en romantiek
Het leven wordt vaak bepaald door hoe je tegen de dingen aankijkt. Probleem van waarheid, geloof en verbeelding. De liefde ontsnapt niet aan deze realiteit. Verliefdheid is, algemeen gesproken, een recent verschijnsel, hoewel de ‘happy few’, zoals Romeo en Julia, er in het verleden soms ook al mee gezegend waren. Sommige filosofen zeggen dat de verbeelding verantwoordelijk is voor de liefde en niet de andere persoon. Romantische liefde is een verlangen dat sinds de 18de eeuw in zwang is geraakt, een reactie op de beperkingen van de huwelijksmarkt van toen, waar weinig of geen ruimte was voor gevoelens.
Je kunt diverse soorten liefdes onderscheiden: eigenliefde, vriendschap en pure naastenliefde. Maar in het leven is het veelal de generieke liefde wat de klok slaat. Zoals Precht het zo fraai uitdrukt:’ Liefde is niet alles in het leven, maar zonder liefde is het allemaal niets’. Waar het in de dagelijkse omgang en liefde op aan komt is het beeld dat een voor ons belangrijk mens van ons heeft. Wie zich geliefd weet, voelt zich opgewaardeerd. Een van de belangrijkste grondverwachtingen van de liefde is dat ik mij bijzonder voel.
In de westerse cultuur is romantische liefde een belangrijk begrip. Onderzoeken geven aan dat westerse mannen en vrouwen zo goed als allemaal uitsluiten samen te willen leven met iemand waar ze niet op verliefd zijn of althans heel positief over denken. Typisch begint een relatie op basis van verliefdheid. Die duurt gemiddeld tussen drie en twaalf maanden en maximaal drie jaar. En we gaan een verbintenis aan met de bedoeling om een fijn verliefdheidsgevoel onbegrensde duur te geven en de opwinding ervan te conserveren onder het begrip ‘liefde’.
Verliefden communiceren via verwachtingen. Intieme relaties zijn een sociaal systeem dat uit verwachtingen is opgebouwd. Dit proces van wederzijdse afstemming van verwachtingen is zeer precair en gevoelig voor teleurstellingen. We willen niet alleen liefde en seks samenvoegen, we willen ook nog intensiteit en duurzaamheid. Een cirkel van verwachtingen. Hoe hoger die verwachtingen worden, hoe moeilijker ze te bevredigen zijn met het risico dat steeds minder kandidaten voldoen.
De verwachtingen bij verliefdheid overstijgen de realiteit, maar laten zich moeilijk inperken. Na het sluiten van de officiële verbintenis blijft de wens voortduren, romantisch en liefdevol behandeld te worden. Het is geen geringe opgave voor de partner dit ‘verwenniveau’ te handhaven. Het concept van een onzelfzuchtige liefde is vaak te veel gevraagd. Relaties riskeren na een aantal jaren in een zekere sleur te vervallen. De betovering is dan verbroken, de partner valt tegen en zelfs leuke gewoonten veranderen in routine. Dit strekt zich ook uit tot het seksuele. Voor een duurzame liefdesrelatie heb je meer dan romantische liefde nodig. Ware liefde houdt de aanvaarding in van het totale wezen van de partner.
Voor een huwelijk heb je geborgenheid, begrip en binding nodig, je moet bij elkaar passen. Voor een liefdesrelatie daarentegen heb je tegenstelling en prikkeling nodig. De verwachtingen in een relatie zijn daarom tweevoudig: begrijp me en maak mijn leven interessant. Wat we van de liefde willen (begrip en binding) en wat we in de liefde willen (romantiek en opwinding) past nauwelijks bij elkaar. Lust, binding en romantiek zijn drie verschillende dingen, die zelden samen komen. Reeds op het vlak van de hormonen zijn ze blijkbaar drie gescheiden aangelegenheden.
6. Zelfontplooiing
Deze functie gaat verder dan de behoefte aan sociale binding. Ze neemt een belangrijke plaats in moderne huwelijken in. In de liefdesbetrekking zoek je niet of niet alleen meer de ander, maar ook je zelfverwerkelijking door de ander (het jij een middel voor het ik). Die aanspraken op lichamelijke en spirituele zelfbestemming zijn bijna algemeen geaccepteerd.
I love you
I love you because you
Are helping me to make
Of the lumber of my life
Not a tavern
But a temple;
Out of works
Of my every day
Not a reproach
But a song
Roy Croft
Naast lust, verliefdheid en binding moeten we onze zelfidentiteit bewaren en uitbreiden naar zelfontwikkeling. Voor een gelukkige liefdesrelatie heb je een solide zelfgevoel nodig. In het algemeen is er behoudzucht van ons zelfgevoel en kun je niet verwachten dat de identiteit van ons zelf of van de ander veel veranderd kan worden: in feite is slechts zo’n 20% van het karakter veranderlijk.
Naast individualisering is herbeleving van jeugdgevoelens ook een pool van ons moderne zelfbegrip. Herbeleving van jeugdgevoelens was vroeger vaak hetzelfde voor partners, nu, met diversificatie van achtergronden, veel minder. Nieuwe ideeën mogen door de partner gerelativeerd worden, waarden en jeugdherinneringen niet. In huwelijksconflicten valt men vaak op ouderlijke waarden terug. In traditionele huwelijken was een partner sterk afhankelijk van de ander om respect en zelfbevestiging te krijgen. In moderne huwelijken willen beide partners zich ontplooien. Sommige moderne huwelijken gaan een stapje verder en hebben de bevestigende liefde minder nodig. Partners hebben dan voldoende zelfvertrouwen, eigenliefde, om in hun eigen bevestiging te voorzien: ‘hou van jezelf, verwacht je geluk niet van anderen en het doet er niet toe wie je trouwt!’
Hoofdstuk 2. Op vrijersvoeten
Men moet tot echtgenote kiezen de vrouw die men als vriend zou willen
hebben indien zij een man was.
J. Joubert
De huwelijksstatus is dermate begeerd, dat er een levendige ‘markt’ bestaat om vraag en aanbod bij elkaar te brengen.
Traditioneel werden huwelijken gearrangeerd door familieleden met een variabele bijdrage van de partners. Met de gevolgen van de generatiekloof in de jaren vijftig en zestig veranderde dat in westerse samenlevingen en gingen jongeren grotendeels hun eigen relatiekeuzes bepalen.
Volgens Precht is voor veel mensen de keuze aan mogelijke levenspartners ook nu nog beperkt. Je hebt geluk als je met rijkdom, schoonheid of charme begenadigd bent. De huwelijksmarkt is volgens hem open, veelsoortig en vrij, maar niet eerlijk.
Altruïsten hebben in deze markt een beter bod en zijn door hun relatief grotere sexappeal aantrekkelijker voor de tegenpartij dan niet-altruïsten. Altruïsme is waarschijnlijk sexy omdat vriendelijkheid en goedgeefsheid aanspreken in een potentiële partner.
De eerste stap in het vinden van een partner is dat je je moet ontdoen van de verwachting dat je er per se een moet vinden. In plaats daarvan is het beter te geloven dat jij op jezelf voldoende bent en dat je niemand nodig hebt om je te vervolmaken. In de levensperiode waarin het vaakst partnerkeuzes gemaakt worden, zeg tussen de 15 en de 25, is er beperkte kennis over verliefdheid, liefde, seks en relatievalkuilen. Velen vinden op die leeftijd liefde en partnerschap het hart van het leven. Er is bijgevolg een bijna existentiële onzekerheid op dit gebied. Terwijl men vroeger steun van familie had, zijn het nu leeftijdgenoten waarop men bouwt, maar die verkeren evenzeer in het ongewisse. Stimulerend, erotisch materiaal is volop voorhanden in de media, gedegen, relevant advies veel minder.
Op basis van het Onderzoek Gezinsvorming (OG) 2003 van het CBS werd gevonden dat vroeger veruit de meeste mensen (45%) elkaar ontmoetten tijdens uitgaan, vakantie of recreatie. Ongeveer 13% ontmoette elkaar via vrienden, kennissen of buren, terwijl 11% elkaar op het werk was tegengekomen, 11% bij dezelfde vereniging zat (sport, hobby, kerk, politiek, jeugd, etc.), 8 % elkaar via school of opleiding kende en circa 6% de partner via familie had ontmoet. Minder dan een half procent gaf aan zijn of haar partner via internet te hebben ontmoet.
Partnerkeuze wordt, in vergelijking met vroeger, nu meer bepaald door beschikbare partners, persoonlijke voorkeuren en ruimtelijke mobiliteit. Opvallend is dat een stijging van ontmoetingen op de werkplek wordt waargenomen van 7% voor de mensen die elkaar in de periode 1960-65 ontmoetten, tot 19% in de periode 2000 – 2003. De arbeidsparticipatie van vrouwen is in deze periode toegenomen. Verder stijgt het percentage ontmoetingen via vrienden en bekenden van 10 naar 18%. Dit gaat ten koste van een opvallende daling van het percentage ontmoetingen tijdens uitgaan en vakantie (van 51 naar 36), via verenigingen (van 10 naar 6) en via familie (van 10 naar 5%). Speelde vóór 2000 het internet nog geen rol, in de jaren erna heeft 8 procent elkaar via een datingsite of sociaal online-netwerk leren kennen.
Keuzeresultaten
Het is de vraag of de zelfkeuzes die door de meerderheid van de betrokkenen wordt gemaakt tot de beste resultaten leidt. Aangezien er verschillende ‘markten’ zijn, is er per definitie een onvolkomen ontmoeting van vraag en aanbod. In principe willen partners ‘voor eeuwig’ bij elkaar blijven als ze besluiten de verbintenis aan te gaan. Aangezien ruim een derde van de huwelijken beëindigd wordt anders dan door overlijden, lijkt er een groot aantal verkeerde beslissingen te worden genomen. Hoe kan het ook anders? Luister naar Alain de Botton, die ik uitvoerig citeer. ‘Met zo weinig zelfkennis en met zo weinig kennis van de ander. Vóór het huwelijk verdiepen we ons weinig in onze complexe eigenschappen en afwijkingen. Als kortstondige relaties onze zwaktes openbaren, verwijten we dat de ander en kunnen we makkelijk een einde aan die relatie maken. En onze vrienden bekommeren zich zo weinig om ons dat ze er niet toe komen onze zwakke punten aan te geven en proberen ze te helpen verbeteren.
Natuurlijk maken we wel een poging onze partner te begrijpen. We bezoeken hun familie, we kijken naar hun foto’s, en we ontmoeten hun vriendjes. Dit draagt allemaal bij aan het gevoel dat we ons huiswerk gedaan hebben! Wel dat hebben we niet. Het huwelijk wordt in plaats daarvan een hoopvolle, edelmoedige, oneindig vriendelijke gok, begaan door twee mensen, die nog niet weten wie ze zijn, of wie de ander is, die zich aan een toekomst binden die ze nog niet kunnen bevroeden en zorgvuldig vermeden hebben te onderzoeken.
Er worden ook keuzefouten gemaakt omdat we zo eenzaam zijn. Niemand kan in een optimale geestestoestand zijn om een partner te kiezen als het ondraaglijk is om als vrijgezel over te blijven. Het verbaast dan ook nauwelijks dat als we iemand tegenkomen die ook maar half geschikt is, maar op dat moment de enige keuze, we blijven plakken.
We maken immer de verkeerde partnerkeuze. De absoluut ware bestaat niet vanwege een aantal redenen: verwarring van bemind te zijn met gelukkig zijn, idealistische profielen van de ware, invloed van jeugdherinneringen en nog veel meer. Kiezen met welke persoon we ons lot willen verbinden komt neer op wat voor speciale variëteit van lijden we ons het meest willen opofferen. Door te trouwen verwerf je het ‘recht’ een andere persoon levenslang te mogen verwennen.
De persoon die het beste bij ons past is niet degene die onze smaak helemaal deelt (die bestaat niet) maar de persoon die verschillen in smaak intelligent kan onderhandelen, de persoon die goed is in meningsverschillen. Eerder dan een vaag idee van perfecte complementariteit, is het de capaciteit om verschillen met grootmoedigheid te tolereren, dat het ware kenmerk is van de ‘niet al te verkeerde ‘persoon. Compatibiliteit is een verworvenheid van de liefde, niet haar voorwaarde’.
E-matching
Deze vorm van partnerkeuze is relatief recent en dateert van de jaren negentig. Aan het gebruik van deze vorm van contactlegging zat in het begin een zeker stigma. Ondertussen is het medium populair geworden met tientallen miljoenen zoekers op dating sites per maand. Op een grote site besteedden reguliere bezoekers gemiddeld 22 minuten per keer voor een totaal van 12 uur per week. In de periode 2007-2009 kwamen er meer nieuwe romantische connecties door online dating dan alle andere manieren, behalve via vrienden.
Je hebt zelfselectie en formule-gebaseerde sites. Die hebben verschillende vooronderstellingen aangaande wie het meest geschikt is om goede matches voor klanten te vinden, de klant zelf of de matching formule.
Dating sites bieden een combinatie van drie brede diensten: access (bereik), digitale communicatie en matching (bij elkaar passen).
Bereik verwijst naar het in de publiciteit brengen van en het evalueren van potentiële romantische partners, die men anders wellicht niet zou ontmoeten. Dating sites verzamelen typisch profielen d.w.z. internet pagina’s die informatie geven over potentiële partners, waar gebruikers dan kennis van kunnen nemen. Omdat veel van die sites duizenden, soms miljoenen, gebruikers hebben, biedt internet dating een veel groter bereik dan het geval is in de offline wereld. In principe kunnen gebruikers ieder van deze nieuwe potentiële partners contacteren via de dating site, maar in de praktijk zullen veel ervan niet reageren. Als zodanig is er geen garantie dat je toegang tot een specifieke partner krijgt.
Digitale communicatie doelt op de mogelijkheid voor gebruikers om diverse vormen van internet communicatie te gebruiken om zich met potentiële partners op de dating site te onderhouden, alvorens persoonlijk contact te leggen. De digitale communicatievormen tussen dating sites variëren.
Matching verwijst naar het gebruik door een dating site van een formule om potentiële partners voor hun klanten te identificeren. Deze ‘matches’ worden klanten niet aangeboden als een willekeurige selectie, maar eerder als potentiële partners, met wie het heel waarschijnlijk geacht wordt dat de gebruiker positieve romantische resultaten zal boeken.
Online dating heeft het dating landschap fundamenteel veranderd.
Het grootste probleem wat de dating sites oplossen is het actuele of vermeende gebrek aan potentiële partners offline. Bereik via online dating is ook veel makkelijker dan via conventionele offline dating.
Online dating sites claimen vaak dat mensen betere romantische resultaten boeken via hun sites dan door conventionele offline dating. Onderzoek geeft evenwel aan dat daar geen overtuigend bewijs voor is.
Mensen blijken vaak geen goed inzicht te hebben in geselecteerde eigenschappen van potentiële partners. Eerder gemaakte keuzes daarvan schijnen weinig relevant te zijn bij een daaropvolgende persoonlijke ontmoeting. Een van de redenen waarom mensen niet zo goed zijn in het selecteren van partners online is dat ze overdreven ‘boodschappenlijstjes’ hanteren.
Relevant daarbij is dat wanneer men via profielen meerdere kandidaten tegelijk evalueert, attributen worden benadrukt die relatief onbelangrijk worden bij het evalueren van een individueel persoon, zoals schoonheid.
Het grasduinen in profielen kan er toe leiden dat gebruikers potentiële partners objectiveren en ze als keuzeartikelen gaan zien in een profielenmarkt. Zo’n ‘marktoriëntatie’ kan de ontwikkeling van voldoening gevende romantische relaties verstoren. In bestaande vaste relaties hebben mensen met een dergelijk perspectief, de neiging om kritisch en weinig ondersteunend voor hun partner te zijn.
Vanwege de uitgebreide selectie van kandidaten, zijn er bij online dating veel opties voor de bezoeker. Zo’n ruime keuzemogelijkheid kan mensen overdonderen, de mogelijkheid voor goede beslissingen ondermijnen en tot keuzestress leiden, waarbij men vermijdt zich in te spannen om de nodige vergelijkingen te maken en te beslissen.
Het resultaat van al dit grasduinen in profielen is dat contact wordt gelegd met potentiële partners, die fysiek aantrekkelijk zijn, dezelfde interesses en waarden hebben en tot dezelfde leeftijdsgroep en hetzelfde onderwijsniveau behoren. Iedereen aast op ‘sterren’, waarop je door de ruime, gedeelde belangstelling weinig kans hebt.
Mannen zien drie keer zoveel profielen als vrouwen en maken ongeveer 40 % vaker contact. De gemiddelde man stuurt 3.2 keer meer eerste contact e-mails dan de gemiddelde vrouw.
De response is in het algemeen laag: mannen beantwoorden 26% van de initiatieven en vrouwen 16 %.
Nadat schriftelijk contact tussen partners gemaakt is, worden de dating sites irrelevant voor het verdere proces.
In het algemeen schijnen contactzoekers gelijkelijk tevreden te zijn over online- en offline dating (76%).
Internet communicatie kan intimiteit en sympathie opwekken, maar het kan persoonlijk contact niet vervangen. Het is namelijk makkelijker zich anders voor te doen via internet dan in een persoonlijke ontmoeting. Het schijnt ook dat mensen iets in een persoonlijk contact moeten ervaren alvorens een romantische relatie ontstaat. Internet communicatie kan de basis vormen voor het ontstaan van een relatie, op voorwaarde dat de persoonlijke ontmoeting er relatief snel op volgt. De twee vormen van sociaal contact, digitaal en persoonlijk, bieden overlappende maar complementaire sets van informatie. Die moeten geïntegreerd worden in een coherent beeld alvorens een romantische relatie kan worden opgebouwd.
Matching sites beloven twee verschillende resultaten, de eerste dat ze partners kunnen identificeren waarmee de bezoeker zo goed als zeker vlinders in de buik krijgt. De tweede belofte is dat gebruikers met de door hen geïdentificeerde partners een voldoening gevende en duurzame relatie kunnen opbouwen. De sites zelf maken zelden een onderscheid tussen die twee beloften en maken de impliciete veronderstelling, dat hoe meer vlinders in het begin, hoe groter de kans dat met die persoon een duurzame relatie kan ontstaan.
Er is aanzienlijke vooruitgang geboekt in de kennis over het al of niet slagen van huwelijksrelaties. Dat is evenwel geen garantie dat voorspellingen over het slagen van romantische relaties daar beter van worden. Succes in de één betekent niet noodzakelijk succes in de andere.
Theorieën over intieme relaties en huwelijk werken in het algemeen met drie groepen variabelen voor het slagen of mislukken van relaties. Ten eerste worden relaties natuurlijk beïnvloed door de individuele kenmerken van de partners. Ten tweede ontwikkelen relaties zich als een functie van de kwaliteit van de interacties tussen de partners. Ten derde kunnen relaties belemmerd of bevorderd worden door omstandigheden waarin de partners zich bevinden.
Matching formules zijn ontwikkeld om de romantische resultaten te voorspellen van individuen die elkaar nog niet ontmoet hebben. De kwaliteit van de interacties en de aard van de omstandigheden waarin partners zullen verkeren kunnen allebei simpelweg niet voorspeld worden. Beschikbare gegevens over de resultaten van e-matching bevestigen dan ook niet dat de beloften die dating sites maken, ook uitkomen.
Dating sites focussen voornamelijk en noodgedwongen op de kenmerken van individuen, omdat ze deze het best kunnen beoordelen voor de aanvang van een relatie.
Blijkbaar is de capaciteit voor succesvolle intieme relaties, ongeacht de partner, een relatief stabiel kenmerk van een individu, de zogenaamde relatiegeschiktheid. Deze geschiktheid werkt op basis van de aanname dat sommige mensen meer succesvolle relaties hebben dan andere. Zoals de term ‘geschiktheid’ suggereert, beschouwt dit perspectief relatievaardigheid als een soort talent of kwaliteit die, tot op zekere hoogte, ontwikkeld kan worden.
Het tweede perspectief, na relatiegeschiktheid, dat kwaliteiten van individuen verbindt aan relatiesucces is het compatibiliteitperspectief. Dat perspectief neemt aan dat succes in een relatie een functie is van de unieke combinatie van de kenmerken van twee individuen. Terwijl het relatiegeschiktheidsperspectief aanneemt dat mensen meer of minder geschikt zijn voor succesvolle relaties onafhankelijk van hun partner, neemt het compatibiliteitsperspectief aan dat er een geschikte partner is voor bijna iedereen, maar dat dezelfde partner die geschikt is voor één persoon, ongeschikt zou kunnen zijn voor een andere persoon.
Wat compatibiliteit betreft, heb je twee mogelijkheden: gelijksoortige kenmerken aan de ene kant en verschillende kenmerken (complementariteit) aan de andere kant.
Verreweg de meest aangehaalde basis voor compatibiliteit is gelijksoortigheid. De duidelijkste bevindingen zijn gerelateerd aan demografische variabelen. Sociaaleconomische status is ook een belangrijke voorspeller van romantische resultaten: bijvoorbeeld het scheidingspercentage in de V.S. is twee keer zo hoog in buurten met lage inkomens dan in welgestelde buurten. Als gelijksoortigheid negatief gewaardeerde persoonlijkheidstrekken betreft, kun je negatieve romantische resultaten verwachten. Stress bijvoorbeeld is een betrouwbare en belangrijke voorspeller. Ook koppels die met werkeloosheid, onvruchtbaarheid, chronische ziekten of gevangenschap kampen, lopen een hoger risico van een geringere kwaliteit en beperktere duur van hun relatie. Kinderen wiens ouders ongelukkig getrouwd waren lopen een groter risico om zelf ook in een ongelukkige relatie terecht te komen. Gelijksoortigheid in onvriendelijkheid werkt ook negatief uit voor de relatie
In het algemeen zijn de empirische bevindingen voor matching op basis van gelijksoortigheid gemengd: de eigenschappen van twee individuen verklaren maar voor een klein deel de variatie in hun lange termijn kansen. Aan de ene kant eindigen de meeste mensen met partners die sterk op hun lijken, ten minste wat demografische kenmerken en houdingen betreft. Aan de andere kant, eenmaal bij elkaar, is het onduidelijk of de graad van gelijksoortigheid in het koppel de oorzaak is van meer of minder relatiesucces.
Zelfs in een wereld waar men voordeel trekt van gelijksoortige partners, tolereren mensen een zekere mate van verschil in hun partners. De gemiddelde correlatie tussen partners is zelden hoger dan .50, onafhankelijk van de beoordeelde dimensie.
Gelijksoortigheid is verreweg de meest onderzochte basis voor compatibiliteit in onderzoek naar romantische relaties. Het alternatieve perspectief op compatibiliteit is dat koppels voordeel zouden kunnen hebben van hun verschillen, van complementariteit. Evenwel is empirisch bewijs dat verschillen tussen partners goed zijn voor relaties, nog moeilijker aan te komen dan bewijs voor de voordelen van gelijksoortigheid.
Aan de ene kant kunnen dating sites de ambitieuze taak van duurzame matches die ze zichzelf gesteld hebben niet echt uitvoeren. Aan de andere kant kunnen ze waarschijnlijk op basis van sommige stabiele kenmerken zoals neuroticisme en verslaving vaststellen welke personen zwakke vooruitzichten hebben voor duurzame relatievorming. Relatiegeschiktheid is ook een sterke en ondubbelzinnige aanwijzing voor het onderhouden van intieme relaties. Deze aanwijzingen kunnen potentieel als een zeef in het selectieproces werken.
Hoofdstuk 3. Onderhoud van relaties
Zoals de Botton aangeeft, eenmaal samen is het huwelijk of de vaste relatie een hoopvolle, edelmoedige, oneindig vriendelijke gok. Voor vrouwen in Nederland begint deze gok gemiddeld op 30 jaar en voor mannen op bijna 33 jaar. De leeftijd waarop vrouwen voor de eerste keer trouwen, is de afgelopen dertig jaar toegenomen van 23 naar 30 jaar, voornamelijk omdat aan het huwelijk een periode van formeel of informeel partnerschap vooraf. Vier op de vijf stellen die in de periode 2000 – 2008 voor het eerst trouwden, hebben eerst een tijd ongehuwd samengewoond.
In 2010 werden ruim 73.000 huwelijken gesloten, evenveel als in 2009. Een vijfde van de bruiden trouwde voor de tweede keer.
Volgens huwelijksguru Gottman zijn er drie onderscheiden typen huwelijk, die goed kunnen functioneren:
– 1. Elkaar bevestigende koppels maken vaak compromissen en werken tot wederzijdse tevredenheid rustig hun problemen uit;
– 2. Conflict-vermijdende koppels accepteren elkaars meningsverschillen, die zelden tot een confrontatie leiden;
– 3. Wispelturige koppels; conflicten doen zich vaak voor en leiden tot heftige discussies en verzoeningen:
‘Geliefden kijven, doet liefde bedrijven’
(Oudhollands spreekwoord)
Relaties, inclusief huwelijksrelaties, vergen onderhoud. Overwegingen voor het opzetten en onderhouden van een succesvolle relatie:
– Win advies in van familie en vrienden over de compatibiliteit en de vooruitzichten op succes van je relatie. Het Indiase systeem van gearrangeerde huwelijken, hoewel minder vrij, geeft goede resultaten. Terwijl er aan het begin van zo’n relatie meestal geen verliefdheid is, wel gewilligheid, komt de (echte) liefde in een geschatte 80% van de gevallen;
– Zorg ervoor elkaars sterke en zwakke eigenschappen zo goed mogelijk te kennen alvorens in het huwelijksbootje te stappen;
– Overweeg een voorbereidende cursus of retraite te doen om samen en met anderen van gedachten te wisselen over essentiële huwelijkszaken;
– Doe aan scenario planning. Niets werkt zo goed als gezamenlijk doelen nastreven en ze proberen te bereiken;
– Irrealistische verwachtingen leiden tot teleurstellingen. Relaties zijn hard werk, ze ontwikkelen niet vanzelf en eisen zorg en aandacht. De kunst is om je eigen eminente belangen en kernwaarden veilig te stellen en flexibel te zijn met al de andere;
– Verwijder de illusie dat je partner of jij ingrijpend kunnen veranderen. Slechts zo’n 20% van het karakter van volwassenen is veranderbaar. Dit komt voornamelijk vanwege de behoudzucht van onze zelfidentiteit;
– Voor een goed huwelijk heb je minstens vijf positieve ervaringen met elkaar nodig tegenover één negatieve;
– Er zijn onvermijdelijke verschillen tussen partners. De manier waarop je die opvangt is veel belangrijker dan dezelfde gezichtspunten te hebben. Een duurzaam huwelijk is het resultaat van de capaciteit om conflicten constructief op te lossen. Belangrijk is ook dat men zich goed voelt over de discussie.
– Relaties zijn niet 50-50, maar 60-40. Ga ervan uit dat je altijd meer geeft dan je krijgt en ironisch genoeg ga je constateren dat je in feite meer krijgt. Relaties zijn geen transacties. Ze zijn gelegenheden voor persoonlijke transformatie door wederkerige aantrekkingskracht. Als je je relatie wilt verbeteren, moet je aan jezelf werken;
– Verwen je partner niet overmatig. Elkaar gelijkwaardig behandelen impliceert een eerlijke verdeling van verantwoordelijkheden en taken, inclusief in het huishouden; verwen ook je kinderen niet, niet alleen hebben ze er later zelf last van, het zal waarschijnlijk ook een uitdaging voor de toekomstige partner zijn;
– Probeer sterke eigenschappen en deugden verder te ontwikkelen ten gunste van je relatie; ben beleefd, spontaan, complimenteus en dankbaar;
– Ben een communicatievirtuoos. Maak van je hart geen moordkuil. Luister aandachtig;
– Respecteer elkaar(’s achtergrond) en ben liefdevol. Mensen willen voornamelijk twee dingen uit een huwelijk: liefde en respect;
– Bespreek financiën;
– Maak tijd voor elkaar;
– Handhaaf persoonlijke belangstellingen en hobby’s. Geef elkaar de ruimte om vrienden te zien, erop uit te gaan, te reizen en weer contact te maken met het eigen ik. Je zult je partner al vlug missen en deze hunkering brengt een vlaag van nieuwigheid elke keer als je weer contact maakt: ‘Afwezigheid is olie op het vuur van ’t hart’ (Th. Bayly);
– Overweeg op zeker ogenblik een, eventueel informele, feestelijke vernieuwing van de huwelijksgeloften;
– Houdt het spannend met wat geheimzinnigheid. We houden ervan onbekende terreinen van iemand anders te onderzoeken en daardoor iemand te leren kennen. Verlangen ontstaat in de spanning tussen het bekende en het onbekende. Het is de ontdekkingsreis zelf naar het mysterie die het spannendst is, niet het resultaat.
– Strooi kwistig met humor. Samen lachen is een van de beste manieren om een band met een ander te smeden. Als je lacht ben je minder gereserveerd, meer open en jezelf.
Valkuilen
– Eén van de eerste dingen dat verdwijnt in een huwelijk is beleefdheid, vanwege toenemende vertrouwdheid en gemak(zucht). Het leidt ertoe de ander voor lief te nemen, wat botheid kan veroorzaken;
– De grootste bedreiging van een liefdesrelatie is de terreur van het ideaal. Het idee van romantische liefde maakt dat verwachtingen hoger liggen dan de realiteit, waardoor het dagelijks leven als middelmatig of minderwaardig ervaren wordt;
– Wie niet geven kan, kan ook niet liefhebben. Goedgeefsheid is een alom gewaardeerde deugd;
– Vervreemding en verveling: twee te vermijden klippen;
– Een zekere mate van verlegenheid blijft aan seksualiteit kleven en drempelvrees moet opnieuw overwonnen worden voor het vragen naar partners seksueel verlangen;
– Hoe diffuser de rolverdeling in het gezin, des te groter is het potentieel voor conflicten;
– Vreemd gaan. Hoe kunnen we iets verzoenen wat universeel verboden is en toch universeel gedaan wordt?
Schattingen over ontrouw, afhankelijk van de definitie, variëren van 26 tot 75 %; overspel zelf schijnt tussen de 25 en de 50 % te liggen. Met de emancipatie gaan vrouwen dezelfde frequentie aan overspel vertonen als mannen. Mensen met macht schijnen relatief vaker vreemd te gaan. Macht is een bekend afrodisiacum. Overspel bedreigt het romantische ideaal en de emotionele zekerheid. Omdat die ene persoon absoluut alles betekende is ontrouw het ultieme verraad. Het is traumatisch en bedreigt de zelfidentiteit. Luister naar Michelle Obama, partner in een voorbeeldig huwelijk:” Er is niets dat de zekerheid van een vrouw meer bedreigt dan de gedachte aan een andere vrouw die wedijvert voor de aandacht en attentie van je man. Niets is pijnlijker. Niets toont meer gebrek aan respect. Niets is meer beledigend. Niets is meer kleinerend en onterend”.
Men zoekt contacten buiten de eigen relatie vanwege verlangen, aandacht, prikkeling, compensatie verlies, binding, zelfstandigheid of een andere identiteit en niet per se vanwege een andere persoon. Men voelt zich springlevend bij vreemd gaan, hartstocht heeft een beperkte houdbaarheidsdatum. Overspel gaat minder om seks, maar meer om verlangen, naar aandacht, naar speciaal voelen, naar het willen hebben wat je niet kunt krijgen (lover). Men voelt zich wel schuldig vanwege de pijn die men de partner aandoet, maar niet om de ervaring zelf. De meeste partners blijven wel bij elkaar, maar een open affaire herdefinieert de verhouding. De crisis biedt een gelegenheid voor transformatie van de relatie, vooral voor de gedupeerde partner. De genezing begint nadat de dader schuld bekend heeft.
De waterval van Gotmann
De eerste stroomversnellingen die een koppel tegenkomt als ze de huwelijkswaterval ingaan bestaan uit de vier ruiters van de Apocalyps, de naam die Gottman geeft aan vier negatieve manieren van met elkaar omgaan en die de communicatie met de partner saboteren.
Negatieve kritiek. Dit is verschillend van klachten uiten. Een veel voorkomende vorm van kritiek is een waslijst van klachten te laten horen. Verschillend van klachten, heeft kritiek de neiging te generaliseren. De langzame overgang van klacht naar kritiek komt veel voor.
Defensieve houding, fundamenteel een poging zichzelf te beschermen en een vermeende aanval te pareren. Vormen ervan zijn: ontkennen van verantwoordelijkheid, excuses verzinnen, oneens zijn met negatief gedachten lezen, terug-klagen, ja-maren, jezelf herhalen, zeuren en lichaamstaal. Het grootste probleem met defensief gedrag is dat het communicatie belemmert. Het is een van de meest gevaarlijke van de vier ruiters en kan leiden tot eindeloze spiralen van negativisme. Het is bijzonder frustrerend met een defensief luisteraar te communiceren. Dit is speciaal het geval als een man dit naar een vrouw doet; veel minder omgekeerd. De meeste obstructievoerders (85 %) zijn mannen. De persoon die geboycot wordt, reageert vaak met nog meer frustratie
Minachting, de bedoeling om de partner te beledigen en psychologisch te misbruiken; meest gebruikelijk zijn beledigingen, scheldwoorden, vijandige humor, spot en lichaamstaal. Minachting is mogelijk de meest schadelijke kracht in een huwelijk.
Terugtrekking. Dit is een krachtige handeling: het geeft afkeuring aan, een ijzige afstand en zelfvoldaanheid.
Meningsverschillen uitdrukken en klachten bespreken, maken het huwelijk op de lange duur sterker. Een zekere hoeveelheid negativisme is nodig om het partnerschap te laten floreren.
Sporadisch kan woede een middel zijn om het huwelijk te verbeteren. Woede in een huwelijk heeft alleen negatieve gevolgen als het wordt gebracht samen met kritiek of minachting of als het defensief is. In het algemeen is negativisme een plunderaar en komt die vermomd in diverse gedaantes. Voor een goed huwelijk zijn gemiddeld 5 positieve ervaringen nodig voor 1 negatieve. Wat de vier ruiters zo dodelijk maakt voor een huwelijk is niet zo zeer hun onaangenaamheid, maar de intensieve manier waarop ze het communicatieproces tussen de partners verstoren.
De tweede serie gevaarlijke stroomversnellingen, na de vier zo juist genoemde ruiters van de Apocalyps, zijn negatieve opvattingen over de partner. Nadat de vier ruiters het huwelijk hebben verzuurd, kan het uiteindelijke gevaar opduiken: partners grijpen sterke gedachten en meningen over hun partner aan die hun negativisme versterken. Hoe je over iemand denkt, bepaalt doorgaans hoe je die behandelt. Dit heeft in het huwelijk grote gevolgen. Het ernstigste gevolg van een negatieve innerlijke houding is dat het tot uitbarstingen kan leiden. Als dit gebeurt, voelt men zich zo overweldigd door de partners negativisme en eigen reacties daarop dat men de controle over zichzelf verliest, ondergesneeuwd als men is door smart en frustratie. Men kan dan sterk vijandig worden, defensief of zich terugtrekken. Mannen komen veel makkelijker tot een uitbarsting dan vrouwen. Dit verklaart waarschijnlijk waarom mannen eerder teruggetrokken gedrag vertonen. Het in zichzelf terug trekken is een laatste poging zich te beschermen tegen het gevoel overmand te worden. In het algemeen laten mannen eerder en intensiever tekenen van huwelijksstress zien. Het vraagt voor hen vaak alleen maar de komst van de eerste ruiter om tot een uitbarsting te komen. Voor vrouwen vraagt het gewoonlijk tenminste minachting, de tweede ruiter.
Als uitbarstingen zich onophoudelijk voordoen, zijn de gevolgen voor het huwelijk rampzalig. Deze bestaan uit vier stadia waar men doorheen gaat in het teloor gaan van een huwelijk:
a/ je ziet je huwelijksproblemen als ernstig;
b/dingen uitpraten met je partner lijkt zinloos;
c/ je gaat parallelle levens leiden;
d/ eindigen in eenzaamheid.
De negatieve huwelijksspiraal kan onderbroken en omgekeerd worden door het aannemen van een positieve houding en het uitspreken van waardering, samen met de volgende vier acties:
a/ zich kalmeren om de communicatie niet te blokkeren;
b/ spreken en luisteren zonder defensief te zijn; zo nodig las je een gevechtspauze in en kun je de spreker-luisteraar techniek toepassen, d.w.z. dat ieder om de beurt krijgt een vastgestelde tijd om zijn/haar kant van het verhaal te presenteren, zeg 3 minuten;
c/ elkaar bevestigen;
d/ Deze benadering een vaste gewoonte maken.
Gottman heeft geconstateerd dat mannen die hun vrouw de kans geven zich te laten gelden, gelukkigere huwelijken hebben en minder kans lopen om te scheiden. Koppels raken in problemen wanneer ze negativisme met negativisme beantwoorden in plaats van ervoor te zorgen dat het conflict de-escaleert. Bij 65% van mannen neemt het negativisme toe gedurende een woordenwisseling. Het gebruik van de vier ruiters van de Apocalyps is een teken dat een man zich keert tegen de invloed van zijn vrouw. Statistisch gesproken is er 81% kans dat een huwelijk instort als een man onwillig is om macht te delen. Slechts 35% van de mannen is emotioneel intelligent. Zij verwerpen de invloed van hun vrouw omdat zij bang zijn aan macht in te boeten. Het accepteren van invloed is zowel een houding als een vaardigheid, die ontwikkeld kan worden door de volle aandacht aan de vrouw te schenken. Wil je een stabiele en gelukkige relatie hebben? Maak dan de oriëntatie op je vrouw sterker dan je ambitie om van haar te winnen. Je huwelijk is dan de winnaar!
Onderzoek in de Verenigde Staten heeft de theorie van het ‘ verstikkingsmodel’ (suffocation) opgeleverd, een naam voor het fenomeen dat het moeilijker is om in een huwelijk behoeften van hoger niveau (Maslov) dan van lager niveau te bevredigen. Behoeften op hoger niveau variëren aanzienlijk van de ene tot de andere persoon en zijn minder tastbaar. Deze hogere behoeften hebben geen generieke vormen ter ondersteuning, er ligt meer nadruk op relationele processen die wederzijds inzicht vereisen en bijgevolg meer tijd en energie van de relatie vragen. In Amerikaanse huwelijken is in afnemende mate tijd en energie geïnvesteerd terwijl die nodig waren om de hogere verwachtingen waar te maken. Men spendeert bijvoorbeeld minder tijd met de partner, deelt minder maaltijden samen, gaat samen minder uit en bezoekt vrienden minder vaak samen. Kwaliteitstijd zou dit hebben kunnen opvangen, maar de ‘bandbreedte’ daarvoor is verminderd in plaats van toegenomen. Terwijl men erop rekende dat het huwelijk hogere behoeften kon vervullen, heeft men daar niet de nodige tijd en aandacht aan gegeven (verstikking). Maslow’s hiërarchie wordt daarbij als metafoor voor een berg gezien. Hoe hoger je gaat, hoe minder zuurstof er is. Het tevredenheidsniveau van de Amerikaanse huwelijken is in de loop van de tijd afgenomen. De beste huwelijken hebben daarentegen meer voldoening gegeven. Het bevredigen van behoeften op hoger niveau produceert hoogwaardige resultaten – diepergaand geluk, sereniteit, extase en rijkdom van het innerlijke leven, terwijl bevrediging van behoeften op lager niveau op zijn best gevoelens van opluchting en ontspanning teweeg brengt.
In Nederland geven de laatste statistieken aan dat ruim een derde van de huwelijken in een scheiding eindigt, bij tweede huwelijken is het zelfs de helft. Het aantal echtscheidingen is in 2014 gestegen naar ruim 35.000. Toen was het terug op het niveau van 2008, inclusief ‘flitsscheidingen’.
De in 2014 ontbonden huwelijken hadden gemiddeld 15 jaar geduurd. De gemiddelde leeftijd waarop mensen uit elkaar gaan is tussen 2004 en 2014 bij mannen gestegen van 43 naar 46 jaar en bij vrouwen van 40 naar 43 jaar. Dit komt doordat men later trouwt. Het aantal geregistreerde partnerschappen dat werd ontbonden is eveneens toegenomen. In 2014 eindigden ruim 1.800 partnerschappen in een scheiding, 16 % meer dan het jaar daarvoor. Inmiddels worden er per jaar bijna 10.000 nieuwe geregistreerde partnerschappen gesloten. In 2004 waren dat er bijna 6.000. Vechtscheidingen zijn toegenomen en waren in de orde van grootte van 10% in 2013 en van 20 % in 2014. Het aantal gescheiden personen op 1 januari 2009 bedroeg 1.1 miljoen. 60.000 kinderen zijn jaarlijks betrokken bij scheidingen, 15.000 daarvan bij vechtscheidingen.
Vrouwen nemen het initiatief in 80 % van de scheidingen. Dat ze door emancipatie (opleiding, eigen inkomsten, solidariteit), meer zelfbewust zijn geworden speelt hier vermoedelijk een rol.
Hoofdstuk 4. Quo Vadis
Verleden
Enkele aspecten van huwelijken in het verleden wil ik illustreren met een gedeeltelijke beschrijving van het huwelijk van mijn ouders, in en kort na de Tweede Wereldoorlog. Hoewel mijn ouders elkaar hadden leren kennen via de toen gebruikelijke ‘vrijers’ bezoekjes thuis, was hun huwelijk uiteindelijk gearrangeerd door oma aan moeders zijde, samen met andere familieleden. Mijn opa was in de jaren dertig overleden. Omdat er maar twee dochters waren (moeder en een zus) moest het boerenbedrijf voortgezet worden met behulp van knechts. Door omstandigheden wisselden die regelmatig en de definitieve oplossing was een huwelijk van mijn moeder. Als onderdeel van de overeenkomst zouden oma en de zus in blijven wonen. Ze waren integraal in het gezin opgenomen.
Zoals gebruikelijk in die dagen kwam het eerste kind al na ongeveer een jaar, de volgende na nog een jaar, enzovoorts tot er uiteindelijk negen kinderen kwamen, met tussendoor enkele miskramen. Er was geen sprake van geboorteplanning. Volgens verhalen waren de kerk en de pastoor blij met zo’n snel groeiend, talrijk gezin. Of de pastoor op bezoek was gekomen om dit resultaat aan te moedigen, zoals te doen gebruikelijk, is mij niet bekend.
Er zat weinig of geen romantiek bij huwelijken in die tijd. Het woord geluk was nog niet uitgevonden, wel dat van verantwoordelijkheid en van zorgen. Om op een keuterboerderij een flink aantal kinderen groot te brengen, betekende misschien geen armoedig maar wel een karig bestaan. Nog geen huishoudmachines of moderne vervoersmiddelen die werk en leven konden vergemakkelijken. Zorgen, zorgen en nog eens zorgen. Over liefde en genegenheid werd niet gesproken, maar de impliciete zorg was de meest degelijke liefde waarmee we omringd werden. Seksualiteit en voortplanting waren onverbrekelijk aan elkaar gekoppeld en streng bewaakt. In een bepaald stadium was de grootste zorg van mijn moeder dat één van haar negen kinderen ‘moest’ trouwen, een maatschappelijke schande (geslachtsgemeenschap en een kind in aantocht vóór het huwelijk). Praktisch alles werd gedaan in het belang van de kinderen, inclusief de mogelijkheid om verder te studeren, ten koste van financiën en gemak van de ouders zelf. En altijd woekeren met de centen. De verzachtende omstandigheid was dat men niet beter wist en dat er in de jaren vijftig en zestig zich een algemene verbetering van de levensstandaard ging voordoen.
Hoewel er ook wel eens fricties waren, was er een hechte band in het gezin zelf evenals met verdere familie, vrienden, buurt en kerk.
Mannen en vrouwen hadden gescheiden functies, de mannen op de boerderij en de vrouwen ‘binnen’. Die scheiding vond je sociaal ook terug: bij verjaardagen en andere feestjes zaten vrouwen en mannen apart, met iedere groep zijn eigen onderwerpen.
Over menselijke seksualiteit werd amper gesproken, het onderwerp was taboe. Vrouwen bespraken dat zo nodig onderling. Seksuele voorlichting was er niet behalve dat het leven op de boerderij wat illustraties gaf. En als de hengstenboer met zijn hengst periodiek bij ons paard op bezoek kwam, werden we als kleine kinderen weggehouden. Een belangrijk deel van mijn seksuele voorlichting kreeg ik op mijn zeventiende van mijn biechtvader. Heel nuttig en netjes overigens.
Eventuele verschillen tussen huwelijkspartners werden opgevangen door deels gescheiden levens, scherpe rolverdeling, traditie en hang naar vrede. En de voldoening bestond uit het gezamenlijk succesvol runnen van een familiebedrijf en het opgroeien van de kinderschare. En er was ook het vooruitzicht van de hemel als beloning!
Het was alles bij elkaar een traditioneel verstandshuwelijk met als doel overleving en nageslacht. Zo’n huwelijk voorziet in de behoeften van de eerste drie niveaus van de piramide van Maslov d.w.z. fysieke behoeften, veiligheid en sociale binding.
Heden
Het is wat kunstmatig om tijdperken en gebeurtenissen scherp van elkaar af te bakenen omdat veranderingen geleidelijk en ongelijkmatig zijn. Maar laten we het heden in dit verhaal voor het gemak laten beginnen met de 21ste eeuw.
Wat er in de halve eeuw 1950 – 2000 voor veranderingen hebben plaatsgevonden op het gebied van romantiek, seksualiteit en huwelijk is schier indrukwekkend. Drie fenomenen kunnen deze veranderingen voor een groot deel verklaren: toegenomen vrijheid, individualisme en welvaart.
Vrijheid in het persoonlijke en maatschappelijke leven is sterk toegenomen dank zij een aantal ontwikkelingen zoals ontkerkelijking, industrialisatie en mobiliteit. De shock van de Tweede Wereldoorlog heeft ook geholpen de geesten los te maken. Media, globalisering en multiculturele invloeden hebben hun steentje bij gedragen. De hechte sociale controle van weleer zwakte danig af, in de steden sneller dan op het platteland.
Op maatschappelijk en persoonlijk vlak heeft de ontkoppeling van voortplanting en seksueel verkeer een enorme invloed gehad. Terwijl er, dank zij beperkte voorbehoedmiddelen en abortus, al een zekere ontkoppeling was, heeft de pil en aanverwante methoden de onverbiddelijkheid van die relatie doorgesneden. Met intieme seksuele omgang was er vroeger altijd de dreiging van een ingrijpende zwangerschap, een ‘moetje’ (gedwongen huwelijk) en kinderen in het verschiet. Bijgevolg betekende intiem seksueel contact buiten het huwelijk een groot sociaal en persoonlijk risico. Heden ten dage is seks ontdaan van die ingrijpende potentiële consequenties en is het voor velen bijna een vorm van ontspanning geworden. Zoals eerder aangegeven blijkt uit een Duits onderzoek dat daar slechts 56 % van de vrouwen en 48 % van de mannen de zin van het leven ziet in kinderen krijgen. Bij ons liggen die percentages iets, maar niet veel hoger.
Individualisme. Dit fenomeen is amper 50 jaar oud. Het is hand in hand gegaan met het verminderen c.q. verdwijnen van sociale cohesie en controle. Met gedeeltelijk gescheiden levenspatronen wordt samenleven in een gezin gecompliceerder. Via ruimere onderwijs- en ontspanningsmogelijkheden, en gesteund door grotere welvaart, kunnen familieleden hun individuele voorkeursstudies, beroepen en activiteiten kiezen.
De cultuur en het onderwijs zijn grotere zelfwaardering en de ontwikkeling van het individuele ik gaan promoten, niveaus 4 (zelfwaardering) en 5 (zelfontplooiing) van de piramide van Maslov.
Het is onvermijdelijk dat dit individualisme meer egocentrisme en egoïsme met zich meebrengt. De zelfontplooiing in een relatie geschiedt nu opzettelijk, ook via de ander. Men zoekt gelukmaximalisatie en relaties worden in toenemende mate rationeel bekeken vanuit kosten en opbrengsten. Als zo’n relatie onbevredigend wordt en er bieden zich betere mogelijkheden aan, is het geen schande meer om op te stappen, maar eerder een schande om te blijven! Een behoorlijk aantal jongeren geeft er onder die omstandigheden de voorkeur aan niet samen te wonen maar als ‘single’ zijn vollere aandacht te geven aan studie, loopbaan of vermaak, aangevuld met kortstondige of latrelaties. Uit een Duits onderzoek blijkt dat slechts 63 % van de vrouwen en 69 % van de mannen de zin van het leven in een gelukkig en harmonisch partnerschap ziet.
Welvaart. Deze is gedurende de tweede helft van de 20ste eeuw enorm toegenomen. Terwijl voordien de meeste gezinnen te worstelen hadden met schaarste en overleving, bracht de welvaart een grote verlichting van zorgen. Men kon zich op de behoeften van de hogere niveaus van de Maslov piramide gaan concentreren. In gezinnen met tweeverdieners en weinig of geen kinderen was de welvaart nog groter. De romantiek kreeg haar volle kansen. We hebben hier niet meer met het verstands- of productiehuwelijk van doen, maar met het consumptie- of geluks-huwelijk.
Het tweeverdiener-model is praktisch standaard geworden in het moderne huwelijk, resultaat van opleidingen en emancipatie van de vrouw. Dat geeft meer financiële onafhankelijkheid en minder belemmering om uit elkaar te gaan.
Nadat partners gaan samenwonen, komt er gewoonlijk een voorlopige consolidatie van loopbanen, verbeterde huisvesting en romantiekbeleving. Vervolgens gaat men de gezamenlijke blik op het nageslacht richten en komen er één, twee of drie kinderen. In deze tweeverdiener huwelijken, waarin beide partners een loopbaan ambiëren, ontwikkelt zich gewoonlijk een meer gelijkwaardige verdeling van kinderverzorging en huishoudelijke taken.
Nederland staat aan de kop van landen voor wat betreft deeltijd en papadagen.
Het moderne huwelijk voorziet in een groot aantal behoeften, zij het liefde, seks, prikkeling/romantiek, sociale binding en nageslacht. Ondanks gunstige omstandigheden, floreert het huwelijk als instituut niet overal en altijd. Allereerst zijn er een groeiend aantal vrijgezellen en alleenstaanden. Ten tweede is er een groot aantal scheidingen, minstens een derde van de gesloten huwelijken. Gescheiden personen stappen dan vaak wel weer in een ander huwelijksbootje met als gevolg het fenomeen van de seriële monogamie.
Het huwelijk wordt van binnenuit gevoed, de plichtmatige invloed van de buitenwereld is grotendeels verdwenen. Er is een tegenstelling te verzoenen tussen de behoeften aan romantiek en afwisseling aan de ene kant en behoeften aan sociale binding en zekerheid aan de andere kant.
Toekomst
Algemeen
Hoe gaan huwelijken en relaties zich in de toekomst ontwikkelen? Als dat even ingrijpend zou zijn als gedurende de tweede helft van de vorige eeuw, dan gaan we een boeiende tijd tegemoet. Er zijn nu al talloze mogelijkheden welke variëren al naar gelang sociale en persoonlijke omstandigheden en behoeften: officieel huwelijk, geregistreerd partnerschap, informeel partnerschap en LBGQI relaties. De variatie is mogelijk gemaakt door liberalisering van de wetgeving, gestoeld op een grote mate van vrijheid en quasi afwezigheid van sociale controle. Het huidige scala aan mogelijkheden lijkt in de toekomst alleen maar toe te kunnen nemen.
De belangrijkste krachten die de evolutie van de samenlevingsvorm in de tweede helft van de 20ste eeuw bepaald hebben, zijn vrijheid, individualisme en welvaart. Gaan deze krachten een soortgelijke invloed uitoefenen in de toekomst?
Het is te verder te verwachten dat er individuele en collectieve pogingen gedaan zullen worden om de problemen waarmee huidige relaties te kampen hebben, af te zwakken of op te lossen. In het algemeen zal men proberen de nadelen van samenwonen te vermijden en de voordelen ervan te handhaven en, zo mogelijk, te vergroten. De huidige problemen zijn voornamelijk: irrealistische verwachtingen bij de aanvang van een huwelijk, scheidingen en contradictie van geambieerde vrijheid in romantiek/lust en de catastrofe van de ontrouw.
Van de drie belangrijkste factoren komt vrijheid wel op de eerste plaats. Het is hoogst waarschijnlijk dat vrijheid in het algemeen en vrijheid om relaties aan te gaan en te beëindigen zal voortduren. Dat kan zich politiek vertalen in de handhaving, c.q. uitbreiding van samenlevingsvormen, bijvoorbeeld coöperaties en meer-persoons-huishoudens. Vrijheid zal ook blijven bestaan door afwezigheid van sterke sociale controle door familie, vrienden, buren en verdere leefomgeving.
Hetzelfde geldt voor individualisme. Het is hoogst waarschijnlijk dat onder invloed van politieke en maatschappelijke ontwikkelingen, de individuele persoon nog meer benadrukt gaat worden in vergelijking met de groep. Door het relatief geringe aantal kinderen per gezin en de hoge welvaart worden kinderen in belangrijke mate individueel opgevoed en kunnen ze persoonlijke voorkeuren voor studie en hobby’s laten gelden. Dit is tegengesteld aan de vroegere ‘groepsopvoeding’ in kinderrijke gezinnen. De individuele ontwikkeling en benutting van talenten leidt tot grotere maatschappelijk rendement en persoonlijke bevrediging. Zelfontplooiing, op professioneel en persoonlijk terrein, zal belangrijker worden met de verdere emancipatie van de vrouw. Meer en hogere opleidingen van vrouwen zullen een hogere arbeidsparticipatie teweeg brengen, veelal in deeltijd. Daardoor zal de algehele en de financiële onafhankelijkheid van de vrouw toenemen. Er zullen ongetwijfeld botsingen en fricties door ontstaan, maar er zullen ook aangepaste vormen van werk, scholing en huishoudmanagement ontwikkeld worden. Deeltijd, flexibele arbeidstijden en thuiswerken zullen in belang toenemen, zowel voor mannen als voor vrouwen.
De welvaart zal in de toekomst minstens op peil blijven en waarschijnlijk zelfs toenemen, hoewel minder rap dan in de periode 1950 – 2000. De groeiende arbeidsparticipatie van vrouwen en meer tweeverdieners zullen hogere gezinsinkomens brengen, mogelijk afgezwakt door meer deeltijd werk.
Naast vrijheid, individualisme en welvaart, zijn er nog andere factoren die invloed zullen hebben op het huwelijk en soortgelijke relaties. Het algemene niveau van ontwikkeling van de bevolking zal toenemen, ten eerste door een grotere proportie studenten naar hogere of universitaire opleidingen, maar ook door cursussen, media, zelfstudie, etc. Sociale, emotionele en persoonlijke intelligenties zullen daardoor meer ontwikkeld worden met een positieve invloed op relaties, bijvoorbeeld door verbeterde communicatie tussen de partners.
De seksuele cultuur zal, mede onder invloed van de media, opener en nuchterder worden en we krijgen te maken met meer openbare intimiteit. Dating sites en internet gaan steeds meer mogelijkheden bieden voor zowel kortstondige als duurzame romantische en seksuele contacten.
Het is waarschijnlijk dat seksuele relaties verder gaan differentiëren. Als resultaat van openheid, vrijheid, tolerantie en de positievere beleving van seksualiteit. Meer ontspannen omgang, minder jaloezie. Tegelijkertijd meer nuchterheid. Het is maar hoe je er tegen aan kijkt. Vergelijk culturen waar voor de vrouw de doodstraf staat op voortijdig seksueel contact of overspel. En vergelijk dat met ‘vlinderseks’ zonder welke verdere consequentie dan ook in onze cultuur. En allebei de culturen overtuigd van hun volle gelijk.
Hedonisme, erotiek, lust en pornografie zullen de wens tot seksuele ontlading op peil houden. Daarvoor zullen doorgaans losse of vaste partners beschikbaar zijn, maar in afwezigheid ervan zal zelfbevrediging steeds vaker uitkomst bieden om seksuele noden te lenigen. De beschikbaarheid en het gebruik van ‘speeltjes’ zal daarbij toenemen. Seksuele omgang, door de eerdere loskoppeling met voortplanting, zal in toenemende mate vermaak worden, in diverse vormen. De verzoeking waaraan de heilige Antonius in de Egyptische woestijn in de vroege Middeleeuwen was blootgesteld, zal steeds minder begrepen worden!
Het dilemma van geborgenheid bij de vaste partner aan de ene kant en de wens tot avontuur aan de andere kant zal in toenemende mate opgelost worden door grotere vrijheid in de seksuele relaties.
Het samenlevingslandschap wordt ook gedifferentieerder omdat er naast het traditionele heterogene huwelijk, allerlei samenlevingsvormen van niet hetero’s verder ontwikkeld worden. Zoals eerder gezegd zullen er waarschijnlijk nog andere officiële vormen van samenleven ontstaan, zoals coöperaties.
Op vrijersvoeten
In de identificatie van partners zal de geconstateerde trend 1950 – 2000 zich waarschijnlijk doorzetten, d.w.z. minder initiële contacten via familie en meer via werk en vooral dating sites. Vanwege de hogere opleiding van vrouwen zal het moeilijker voor hen zijn de mannen van hun dromen te ontmoeten met als waarschijnlijk gevolg dat een grotere proportie vrijgezel blijft. Onder jongeren in hogere opleidingen is er een groot zelfvertrouwen en drang naar zelfontplooiing. Onder jongeren met lagere opleidingen daarentegen een mate van onzekerheid bij het identificeren van partners.
Romantiek blijft een behoefte, vooral voor de jeugd. Kalverliefde verwacht je nog wel in de puberteit, maar op verdere leeftijd zou je progressief meer nuchterheid en zakelijkheid gaan verwachten. Zeker na een of meer ontmoedigende ervaringen. Mannen worden blijkbaar sneller en vaker verliefd dan vrouwen. Ze geloven dat de ware liefde voor altijd is en alles overwint en ze beëindigen minder vaak een relatie.
Hoewel er al veel vooruitgang is geboekt, zal seksuele opvoeding verder verbeterd worden. De jeugd zal met een meer open seksuele cultuur te maken hebben, minder onwetendheid en schaamte en meer experimenten alvorens een vaste relatie te beginnen. Het is nodig meer seksuele voorlichting te geven en ook meer praktische begeleiding. De kunst van erotiek en van seksuele gemeenschap zou bijgebracht moeten worden en niet alleen bij de jeugd. Het zou seksualiteit voor een groot deel uit de sfeer van pornografie halen. Het is bijna onbegrijpelijk dat je een opleiding en diploma voor elke bijna elke sport moet hebben, maar dat er geen professionele opleiding of begeleiding is voor seksuele communicatie, waar de meerderheid van de mensen zich een aanzienlijk deel van de dag en het leven mee bezig houdt.
Terwijl de meeste romantische jongeren naar een vaste relatie zoeken, zal een toenemend deel op zichzelf blijven wonen en relatief korte à la carte verbintenissen zoeken. Dit laat grote vrijheid met tijd voor loopbaan, eigen hobby’s en sociale contacten. De sociale binding is bij jongeren meestal eerder verzekerd.
Huwelijk
Samenwonen van koppels begint gemiddeld na ongeveer 5 maanden. In het stadium daarna wordt vooral aandacht besteed aan werk, verbeterde huisvestiging en gezellig aan elkaar wennen. Periode van romantiek en het zorgeloze leven. Verandering van partner komt relatief weinig voor. Na een aantal jaren stapt men in het huwelijk, gaat men aan kinderen denken of andersom.
De komst van kinderen brengt flinke veranderingen: financieel, vrijheidswijs, verantwoordelijkheid, loopbaan management, zelfontplooiing versus prioriteit kinderen, kortom tijddruk en stress. Zo niet al van tevoren, gaan velen in deeltijd werken, ook mannen (papa-dag).
Op grond van een aantal ontwikkelingen, vrijgezellendom, uitstel van huwelijk, toename (on)geregistreerde partnerschappen, zou je verwachten dat het aantal huwelijken en geregistreerde partnerschappen wat gaat afnemen. Ook vanwege een mogelijke toename van het aantal LAT-relaties, waarbij partners als éénpersoonshuishoudens voortleven en de voordelen van kwaliteitstijd met elkaar delen, aandacht kunnen blijven schenken aan studie, werk en hobby’s en toch zelfstandig blijven. Deze vorm van relatie zou wel eens significant kunnen toenemen.
Onderhoud
Je zou mogen verwachten dat samenwonende stellen vanaf de twintig jaar behoorlijk vertrouwd zijn met de diverse mogelijkheden van intiem seksueel verkeer. Dat wil niet zeggen de Kama Sutra van buiten kennen, maar de basiskennis zou er toch wel mogen zijn. Er zullen waarschijnlijk meer faciliteiten komen voor verdere seksuele gewaarwording en ontwikkeling. In het huwelijk zelf is gemeenschap, onder de beste omstandigheden, een uitdrukking van wederzijdse liefde, die de relatie bevestigt en voedt en eventueel tot een nageslacht leidt. Die, bijna romantische, benadering zal sterker zijn in de eerste jaren van een huwelijk.
Seksualiteit is een groot goed en is een hecht onderdeel van onze natuur. Het heeft alles te maken met aantrekkingskracht, genegenheid en schoonheid. Dat optimaal ten uitvoer te brengen, voor zelf en een ander, is niet meer dan natuurlijk en wenselijk. Jaloezie is een ondeugd die zoveel mogelijk uit de maatschappij zou moeten verdwijnen. Bij voldoende zelfverzekerdheid wordt jaloezie irrelevant. Helaas zijn we vaak onzeker en zouden we bij wijze van spreken een psychologie van de onzekerheid kunnen formuleren. Het lijkt erop dat koppels met de grootste maatschappelijke zekerheden het eerst en het meest seksueel experimenteren en elkaar een grotere vrijheid gunnen.
Zoals geconstateerd door Gotmann, is er gerede kans dat er na een aantal jaren huwelijk een zekere sleur optreedt in het seksuele leven. Dan kan het dilemma van gewenste continue geborgenheid bij de partner aan de ene kant en de wens voor avontuur en afwisseling aan de andere kant ontstaan. Hoe kun je die tegenstrijdige impulsen verzoenen. Afgezien van sleur aanhouden of in het geheim overspel bedrijven, zijn er in de praktijk oplossingen gevonden in een tijdelijke time-out van de wederzijdse verplichting van trouw, bijvoorbeeld gedurende carnaval of aparte vakanties. Je zou ook huwelijksretraites kunnen organiseren. Via die retraites zou men zich in intieme zaken verder kunnen laten bijscholen. Verder is er ook de mogelijkheid van polygamie (polyandrie en polygynie) en polyamorie. Er lijkt ook een evolutie in de richting van panseksualiteit en seksuele plooibaarheid, waarbij aantrekkelijkheid niet bepaald wordt door de specifieke sekse van de partner. Monogamie en paarvorming lijkt eerder cultureel bepaald dan biologisch. En waarom zouden vriendschappen niet bevestigd mogen worden door seksuele omgang?
Misbruik en geweld in echtelijke relaties komen helaas nog al te vaak voor. Onder invloed van taboe, sociale evolutie, beleid en sancties zal dit waarschijnlijk, net als bij het lichamelijk straffen van kinderen, in de loop van de tijd verder afnemen.
Persoonlijke tekortkomingen van partners, zoals drank- en drugmisbruik, ontrouw, jaloezie, dominantie, liegen en narcisisme zullen waarschijnlijk langzaam af gaan nemen, vooral middelverslavingen onder invloed van promotiecampagnes en gezondere levensstijlen.
Het is onwaarschijnlijk dat frictie over financiële zaken toe zal nemen omdat door tweeverdieners de gezinsinkomsten toe zullen nemen. Dit ligt waarschijnlijk minder gunstig in éénouder- en gezinnen met lage inkomens.
In de toekomst zouden er wat meer fricties tussen partners kunnen komen vanwege toenemende mantelzorgverplichtingen voor ouders en andere afhankelijke familieleden.
Scheiding
Het aantal scheidingen zal niet significant veranderen. Aan de ene kant zullen partners er sneller toe neigen van elkaar afscheid te nemen als er niet een minimum aan voldoening in de relatie bestaat en als er elders aantrekkelijkere perspectieven zijn. (’It is not a shame to go, it is a shame to stay). Verder wordt scheiding in steeds bredere kringen aanvaard en zullen jongeren er eerder toe overgaan als ouders, vrienden of bekenden in scheiding voorgegaan zijn. 
Verder is er het verstikkingsverschijnsel, dat aangeeft dat het relatief meer investering vergt om in een huwelijk de hogere behoeften van de Maslov piramide te bevredigen. Dat heeft negatieve gevolgen voor het in stand houden van huwelijken bij lagere inkomens omdat de tijd en middelen voor die extra investering niet altijd aanwezig zijn. Aan de andere kant schijnt er bij de hoogopgeleiden een tendens tot minder scheiding te bestaan omdat houding en golflengte van beide partners beter op elkaar zijn afgestemd voor de bevrediging van behoeften op hoger Maslov niveau.
Het is te verwachten dat een groot deel van gescheiden partners weer op zoek gaat naar een andere partner. Er zijn velerlei mogelijkheden die te identificeren. Niettemin is het scheidingspercentage van tweede hoger dan van eerste huwelijken. Ook zal een deel van gescheiden partners zelfstandig en zonder partner in het leven verder gaan. In Nederland is er sprake van een sterke toename van het aantal alleenstaanden, momenteel 2.8 miljoen. Dit zal naar verwachting 3 miljoen bedragen in 2025 vanwege het aantal middelbare en oudere alleenstaanden. Het aantal jongere alleenstaanden blijft de komende twintig jaar gelijk.
Toename éénpersoonshuishoudens
Een belangrijke wereldwijde demografische ontwikkeling met verreikende gevolgen is de toename van het aantal éénpersoonshuishoudens. Van de eerder genoemde twee miljard huishoudens bestaat ongeveer 15 % , of 300 miljoen, uit één persoon. Er is wel een enorm verschil tussen landen. De landen met het hoogste aandeel éénpersoonshuishoudens bevinden zich in Europa met meer dan 40 % van de huishoudens in Denemarken, Finland, Duitsland en Noorwegen. Andere Europese landen met hoge percentages zijn Zweden (38%), Oostenrijk (37%), Nederland (36%), Frankrijk (35%) en Italië (33%). Middelmatige percentages vind je in Japan (32%), de Verenigde Staten en Canada (28%), Zuid-Korea (27%), Australië en Nieuw Zeeland (24%). Rusland valt op met een percentage van 19%. Ontwikkelingslanden hebben in het algemeen lagere proporties, sommige zelfs onder de 10%, zoals India, Indonesië, Iran, Mexico, de Filippijnen en Vietnam. Andere ontwikkelingslanden liggen dichter bij het wereldgemiddelde van 15 %, zoals China (15%), Turkije (13%) en Singapore (12%).
Het aandeel van éénpersoonshuishoudens is tussen 1960 en 2015 gestaag toegenomen. In veel Europese landen evenals in Australië, Canada, China, Japan, Zuid Korea en de V.S. is het aandeel van éénpersoonshuishoudens meer dan verdubbeld. In tenminste 25 ontwikkelde landen is het aantal éénpersoonshuishoudens groter dan het aantal twee-ouder gezinnen met kinderen. En in enkele landen daarvan is het aantal éénpersoonsgezinnen twee maal zo hoog als het aantal twee-ouder gezinnen met kinderen, zoals in Finland, Duitsland en Japan.
Diverse factoren verklaren deze toename. Vergrijzing van de bevolking, hogere levensverwachtingen en betere gezondheid op hogere leeftijd zijn belangrijke factoren. Urbanisatie met zijn hoge bevolkingsdichtheid, kleinere woonoppervlakten en een veelvoud aan diensten, kansen en vrijheden maken een levensstijl mogelijk die alleen wonen bevorderen. Uitstel en afzien van huwelijken vanwege onderwijs, opleiding, loopbaan of persoonlijke doeleinden. Moderne communicatiemiddelen zorgen ervoor dat men als vrijgezel makkelijk in contact kan blijven met vrienden en familie. Alleen wonen beteken niet noodzakelijk eenzaam zijn.
Hogere inkomens, toegenomen welvaart en verbeterde levensomstandigheden spelen een belangrijke rol in de toename van éénpersoonshuishoudens en bijgevolg zie je een grotere toename in de ontwikkelde landen. Met hogere inkomens kan men het zich permitteren alleen te wonen en toenemende aantallen kiezen er voor te betalen voor eigen privacy, individualisme en vrijheid om te leven zoals men dat wenst. Uitgezonderd de romantische periode vóór en in het begin van samenwonen, blijkt dat, uitzonderingen daargelaten, er een uitdagend aanpassingsproces met frustraties op de loer ligt voor de duur van samenwonen met de partner. Aanpassing aan irritante gewoontes en onhebbelijkheden, waar we allemaal mee behept zijn. Het is een mooi, mogelijk waar verhaal dat je gewend kunt raken aan de uitdagende kanten van je partner, zelfs ervan kunt gaan houden, maar het blijkt toch dat, waar mogelijk voorkomen makkelijker of aangenamer is dan genezen. Vanwege de toenemende nadruk in de toekomst op individualisme, vrijheid en eigenwaarde en de toename van het aantal prima donna’s, het waarschijnlijk is dat de behoeften aan privacy zullen toenemen.
Eenouderhuishoudens, in grote meerderheid vrouwen, vormen ongeveer 10 % van alle huishoudens; dat aantal is in ons land in de periode 1995 – 2003 met 30% toegenomen tot 425.000. Het is goed mogelijk volgens Precht dat er zich een zekere mate van solidariteit onder deze alleenstaande moeders gaat voordoen, waardoor er coöperatieve vormen van (deels) samenleven gaan ontstaan ten behoeve van de opvoeding van kinderen en van sociale ondersteuning van de moeders. Patchwork families worden waarschijnlijk de norm in de toekomst.
Hoofdstuk 5. Huwelijkse deugden/sterke eigenschappen
Als diep sociale wezens willen we het merendeel van ons bestaan in gezelschap van anderen doorbrengen. Dat begint als kind in het ouderlijk gezin. Daar worden we opgevoed en misschien ook geconditioneerd om sociaal te zijn en te blijven voor de rest van ons leven. Na jeugd en puberteit thuis, verlaten veel jongeren het ouderlijk huis na de middelbare school om een onafhankelijk leven op te zetten.
Ons karakter en ons gedrag zijn onder ouderlijke supervisie sterk aan vorming onderhevig. Ouders hebben de verantwoordelijkheid, in het begin alleen, later samen met de school, om hun kinderen goed op te voeden, zodat ze later als constructieve burgers het maatschappelijke leven in kunnen gaan.
Er is weinig of geen reden om pessimistisch te zijn over de kwaliteit van de huidige opvoeding van de jeugd. Er is een behoorlijke variatie in de zorg die besteed wordt aan de opvoeding door verschillende ouders, maar in het algemeen worden kinderen goed en netjes opgevoed. Volgens UNICEF onderzoek behoort de Nederlandse jeugd tot de gelukkigste van de wereld. Ons politiek en maatschappelijk systeem leent zich daar voor, geïnspireerd onder meer door positieve religieus-ethische beginselen.
Karakter, normen en waarden bepalen in grote mate de houding en het gedrag in de samenleving. Vooral de omgang met anderen, ook met partners. De moraal en vooral het voorbeeld thuis zijn doorslaggevend in hoe groot geworden kinderen met partners omgaan.
Terwijl men voldoening kan uitspreken over het sociale gedrag in Nederland in het algemeen, is er toch een aanzienlijke variatie tussen de verschillende groepen gezinnen. En de resultaten zijn navenant. Zou een gedeelte van de scheidingen niet voorkomen kunnen worden door een betere voorlichting, betere opvoeding en betere begeleiding?
Het huwelijk en soortgelijke relaties zijn de bouwstenen van onze samenleving. We hebben er belang bij dat die relaties optimaal functioneren. En als we de gelegenheid hebben daar aan bij te dragen, dienen we dat privilege aan te pakken.
In dit deel gaat het om de deugden die een flinke bijdrage kunnen leveren. De morele kwaliteit van ons gedrag kan vastgesteld worden naar de mate waarin we ons deugdzaam gedragen. Hoe meer deugden we inzetten hoe beter de resultaten in de omgang met medemens en partner. Omgekeerd kunnen relaties partners uitdagen om ondeugden af te zwakken en deugden aan te scherpen. Een persoon die in zijn geheel deugdzaam is, zal zeer waarschijnlijk een bloeiende relatie hebben, met zijn intieme partner en met anderen.
Wat individuele deugden betreft is er een variabel aantal al naar gelang de bron waar men mee te maken heeft. In een uitgebreid onderzoek van McGrath kwam naar voren dat de meest voorkomende karaktersterkten in de wereld in volgorde van belangrijkheid de volgende zijn: eerlijkheid, rechtvaardigheid, vriendelijkheid, gezond verstand, leergierigheid en dankbaarheid. De minst voorkomende karaktertrekken in de wereld zijn, in afnemende volgorde: bevlogenheid, spiritualiteit, zorgvuldigheid, bescheidenheid en zelfbeheersing. Andere filosofen of systemen hebben deels andere deugden. We zullen hierna de belangrijkste individuele deugden voor het welslagen van een relatie noemen.
Liefde
Er zijn verschillende soorten liefde: eigenliefde, verliefdheid, vriendschap en puur altruïsme. Wat intieme relaties betreft schijnt alles of althans veel, om de generieke ‘liefde’ te draaien. Nogmaals Precht: ‘De liefde is niet alles, maar zonder liefde is alles niets’. Ze wordt geportretteerd als de sleutel naar geluk, waar we allemaal naar streven. Liefde, een sterk gepromoot begrip door de media en de reclame. Inhoudelijk voor velerlei interpretatie vatbaar. In een normale relatie verandert de aard van de verhouding en de kwaliteit van de liefde in de loop van de tijd. Volgens filosofen en psychologen vereist een succesvolle relatie zelfverzekerdheid en eigenliefde. Van jezelf houden is niet zo eenvoudig als dat in je jeugd niet is bijgebracht. De mate van zelfvertrouwen is waarschijnlijk omgekeerd evenredig met de mate van jaloezie, één van de grootste brokkenmakers van intieme relaties.
Sterk verwant aan echte liefde zijn vriendelijkheid, zorgzaamheid en empathie. Altruïstische mensen zijn in trek bij de andere sekse, altruïstische mannen bij vrouwen vooral voor duurzame relaties.
Er is bij de liefde ook een belangrijk element van goedgeefsheid: ‘Wie niet geven kan, kan ook niet liefhebben’. Het tegendeel, hebzucht, is een bekende ondeugd.
Communicatie
Communicatie, verbaal en anderszins is de essentie van het sociale leven. De kwaliteit van relaties wordt in grote mate bepaald door de kwaliteit van communicatie. Een groot deel van misverstanden in relaties ontstaat vanwege onvoldoende en gebrekkige communicatie. Het is de kennis en de kunst om gevoelens, meningen en behoeften duidelijk en volledig aan elkaar over te brengen. En een essentieel onderdeel is goed luisteren.
‘Spreek tegen, en luister naar anderen, zoals je wilt dat ze tegen jou spreken en naar jou luisteren’.
Behalve de methodologische kant aan communicatie, moet er ook een wil zijn om oprecht te communiceren. Zie het artikel ‘Coöperatieve communicatie’ onder ‘Verwante onderwerpen’ op deze website.
Positivisme
Voor een goed huwelijk heb je een positivisme ratio van 5:1 nodig, d.w.z. dat tegenover elke negatieve gebeurtenis in de relatie er vijf positieve moeten staan. Wanneer de verhouding koek en ei is, lukt dat bijna vanzelf, maar wanneer er spanningen zijn is het belangrijk steeds zo positief mogelijk te blijven. Dit kan, zeker voor een deel, aangeleerd worden. Het maakt niet alleen de relatie maar ook de levensvoldoening beter, omdat hoop en optimisme betere resultaten geven dan pessimisme. Als de relatie problematisch wordt, kun je daarin berusten en de negatieve huwelijksspiraal volgen, met het gevreesde resultaat, maar je kunt ook hoopvol en positief blijven en je je eerdere beloften voor ogen blijven houden. Vredelievendheid, de wens en houding om steeds op goede voet te staan met de partner, houdt nauw verband met positivisme.
Respect
Het is vanzelfsprekend wenselijk zo niet noodzakelijk dat er in een goede relatie respect voor elkaar getoond wordt. Dat zal bij verliefdheid geen probleem zijn, maar is wel een uitdaging wanneer de verhouding onder stress staat (zie Gotmann’s ruiters van de Apocalyps hiervoor). Een eigenschap die respect kan bevorderen is beleefdheid, het begin van alle deugden. De mate van beleefdheid is dikwijls omgekeerd evenredig met de duur van een relatie. Beleefdheid kan in de loop van de tijd afglijden naar familiariteit en erger, lompheid. Zedigheid kan hier ook onder geschaard worden, waarmee bedoeld wordt dat respect ook bij intieme seksuele omgang gehandhaafd dient te blijven. Vernederende of kwetsende handelingen kunnen later, bij conflicten, pijnlijk naar voren gebracht worden.
Vergevingsgezindheid
Als er een instituut is waar vergevingsgezindheid goed van pas komt is het wel het huwelijk. Vanwege het feit dat er veel contact tussen de partners is, de onderwerpen vaak gevoelig liggen en de partners zich kwetsbaar voelen. Er zijn lichte en zware incidenten. Overspel is waarschijnlijk één van de zwaarste. Vergeven zal de schenker normaliter een goed gevoel geven, tot verzoening leiden, terwijl vergeving de dader de gelegenheid geeft ‘uit te huilen en opnieuw te beginnen’. Waarschijnlijk kan deze goede eigenschap voordelig gecombineerd worden met nederigheid en bescheidenheid. Die eigenschappen komen handig als je schuld of fout moet bekennen en om vergiffenis wilt vragen. In relaties kan concurrentie ontstaan van wie ‘de baas is. Dat heeft te maken met traditie en zelfvertrouwen. In vroeger tijden, toen de vrouw geen, of de tweede, viool speelde, moet het vaak moeilijk geweest zijn voor de man om vergeving te vragen. Hoogmoed en ijdelheid zijn ernstige ondeugden. Dankbaarheid zou ook in deze groep thuis kunnen horen, omdat het elementen van bescheidenheid bevat, in de zin dat de goede dingen die men ontvangt vaak niet van eigen bodem komen, maar gegeven worden door de omgeving.
Integriteit en eerlijkheid
Er zitten meerdere kanten aan. Als je integer bent, kom je je beloften na. Dus als je aan het altaar of bij de gemeente belooft dat je levenslang voor je partner gaat zorgen, in voor- en tegenspoed, dan zou je, als je 100% integer bent, je belofte gestand moeten doen. De deugd van volharding zou hier goed van pas kunnen komen. En de aanhouder zou wel eens kunnen winnen, want volgens de Botton, maakt iedereen een verkeerde partnerkeuze en is het (bijna) lood om oud ijzer met wie je in zee gaat. Dus waarom halverwege rechtsomkeer en scheiding!? Hetzelfde integriteitsprincipe geldt voor de belofte over trouw zijn.
Integriteit vraagt ook authenticiteit, je niet anders voordoen dan je bent. Een bijna onredelijke opgave in het relatietoneel, waar je steeds op je best, of beter, wilt voorkomen. Een ander aspect is dat er frequent gelogen wordt in het dagelijks leven, vaak leugentjes om bestwil, vooral ook in relaties. De notie bestaat dat vrouwen in intieme relaties vaker een loopje nemen met de waarheid. Mannen waarschijnlijk ook, maar het zou kunnen dat dit bij vrouwen vaker ‘nodig’ is omdat er verwachtingen zijn die niet goed met de realiteit stroken. Vrouwen hebben lang het imago gehad van kuis, bedeesd en monogaam te zijn. Met de emancipatie blijkt dat lang niet altijd te kloppen en de kloof tussen verwachting en realiteit wordt deels opgevuld met leugentjes. Vraag het maar aan Shakespeare:
‘Wanneer mijn liefde zweert: ja, ’t is de volle waarheid, dan neem ik ’t aan ofschoon ik zeker van een leugen ben’.
Humor
Deze deugd wordt in enquêtes onder vrouwen steevast als één van de meest begerenswaardige eigenschappen van een partner gezien. Geen wonder! Humor brengt opluchting, kan pijnlijke omstandigheden of incidenten relativeren en transcenderen. Het kan elementen van vergeving bevatten. Het kan ook saaie momenten opluisteren en vrolijkheid scheppen door kwinkslag en lach. Moppen tappen hoort hier ook bij, hoewel veel moppen minder aantrekkelijk zijn want te sexy en negatief stereotyperend, meestal voor vrouwen.
Wijsheid
Hoe wijzer je bent, hoe beter je existentiële en maatschappelijke gevolgen van aspecten van duurzame relaties kunt inschatten en behandelen. Een wijs persoon ziet de betrekkelijkheid van situaties, inclusief problemen, heeft het benodigde geduld en heeft perspectief. Is bedachtzaam, kan kritisch denken en heeft een evenwichtig oordeel. Een wijs persoon zal ook rechtvaardigheid betrachten, iets wat ook van pas komt in duurzame intieme relaties.
Bevlogenheid
Een verzamelnaam voor vitaliteit, ijver, enthousiasme en krachtdadigheid. Een goed ding in verliefdheid is dat men bevlogen en positief is. Er zitten wel zwaktes aan, zoals goedgelovigheid en verliefdheid is van voorbijgaande aard, maar bevlogenheid kan overgedragen worden naar andere sectoren van het leven. Er zou meer bevlogenheid mogen zijn, want minder dan een derde van de mensen is er mee behept.
Vitaliteit is het tegendeel van luiheid. Een aanzienlijk deel van conflicten en frustraties in relaties komen voort uit een gebrek aan energie, motivatie en prestatie. Zoals het spreekwoord het zegt: ‘Ledigheid is des duivels oorkussen!’
Moed
Een klassieke deugd. Er zijn best vaak situaties in huwelijken waar doortastend opgetreden moet worden en waar durf voor nodig is. Want niet weinig partners zijn ‘bang’ voor hun partner, vanwege meningen, houdingen en potentiële sancties. Door gebrek aan durf, worden veel kansen voor ontplooiing van de relatie gemist.
Moed is vooral ook nodig bij het zoeken naar een partner. Men is in die fase bezorgd over uiterlijk en hoe men overkomt, over achtergrond en dergelijke. Dat betekent minder zelfverzekerdheid, een zekere verlamming en geringe moed. Als men bang is alleen over te blijven, is men waarschijnlijk ook bang de partner te verliezen, wat tot vertrokken gedrag kan leiden.
Er zijn nog andere deugden die een invloed op de kwaliteit van een relatie kunnen uitoefenen, maar ze zijn minder centraal dan de bovengenoemde. We denken hierbij aan de deugd van matigheid en zelfdiscipline (goed tegen verwennerij), waardering voor schoonheid en excellence (goed als je een knappe vrouw hebt), spiritualiteit (essentieel in sommige relaties), creativiteit (om de prikkel erin te houden), leergierigheid en curiositeit (voor experimenteren).
Wederkerig, deugden en samenleving
Het is niet alleen dat deugden en sterke eigenschappen de kwaliteit van huwelijk en relatie kunnen verbeteren, het omgekeerde verband bestaat evengoed: het huwelijk is een machtige gelegenheid om deugden aan te leren of verder te ontwikkelen. Dat geldt in het algemeen, want een duurzame relatie stelt je regelmatig, zo niet continu, op de proef. Samenleven is een makkie, een genot als je verliefd bent of in de wittebroodsweken zit. Ook op vakanties en gedurende weekends wanneer er geen acute problemen of spanningen zijn. Maar voor de rest van de tijd is het vaak aanpassen, schipperen, je mond houden voor de lieve vrede, dingen doen waar je geen zin in hebt, onrechtvaardigheden accepteren en wat dies meer zij.
‘In de liefde is elke capitulatie een overwinning’ (R.Montalée).
Zie in de inleiding de tien problemen waar zowat alle twee miljard huwelijken mee te worstelen hebben. En vaak is het niet één, maar zijn het meer problemen tegelijkertijd. Die te leren accepteren in goede luim is een prestatie en een potentiële bouwsteen voor je deugdzaamheid (Lang leve de humor daarbij). En deze problemen en fricties zijn er niet alleen kort na het einde van de romantische periode, ze zijn er ook op verder gevorderde huwelijksleeftijd.
De individuele deugden die zich speciaal kunnen ontwikkelen dank zij het huwelijk zijn wijsheid, liefde, hoop, verdraagzaamheid, vergevingsgezindheid, geduld, respect en beleefdheid.
Na tekortkomingen en valkuilen genoemd te hebben, dient ook gezegd dat het merendeel van relaties min of meer succesvol is, met voor vele ruimte voor verbetering. Er zijn ook pure idylles, nu zowel als vroeger. Lees maar:
TO MY DEAR AND LOVING HUSBAND
If ever two were one, then surely we.
If ever man were loved by wife, then thee;
If ever wife was happy in a man,
Compare with me, ye women, if you can.
I prize thy love more than whole mines of gold
Or all the riches that the East doth hold.
My love is such that rivers cannot quench,
Nor ought but love from thee, give recompense.
Thy love is such I can no way repay,
The heavens reward thee manifold, I pray.
Then while we live, in love let’s so persevere
That when we live no more, we may live ever.
Anne Bradstreet (1660 A.D.)
Geraadpleegde literatuur‘
– Alain de Botton. ‘Why you will Marry the wrong Person’ (artikel in NY Times), 28 May 2016.
– Alain de Botton. The Course of Love. Hamish Hamilton, 2016.
– Joseph Chamie, 2 billion couples and ten relationship challenges; IPS,
– Richard David Precht; ‘Liebe. Ein unordentliches Gefühl’. Goldmann verlag, Juli 2010.
– John Gottman. Why Marriages Succeed or Fail. Bloomsbury Publishing, 2007. ISBN 9780747593607
– Howard J. markman; Scott M. Stanley; Susan L. Blumberg, ‘Fighting for your Marriage; Jossey-Bass, San Francisco, 2001
– Esther Perel. Rethinking infidelity … a talk for anyone who has ever loved, TED talk