17 maart is het dan weer zover: we mogen onze stem laten horen voor de nieuwe volksvertegenwoordiging. Zowel een burgerlijk recht als een burgerlijke plicht. Een kostbaar recht dat aan de basis van onze democratie ligt. In Nederland sinds 1917 voor mannen en sinds 1919 voor vrouwen.
Er zijn 37 partijen om uit te kiezen, een naoorlogs record. Misschien dat een vijftiental ervan effectief in de kamer komt. Het is dikwijls onhandig om kabinetten te formeren en beleid op te stellen met zoveel partijen. In Duitsland is het een vereiste om tenminste vijf procent van de stemmen te verwerven om in het parlement te mogen komen. Aan de andere kant heb je bij ons een betere afspiegeling van wat er onder de bevolking leeft en kun je vernieuwingen krijgen, zoals VOLT, die voor de eerste keer meedoet en een pan-Europese, progressieve partij is. Er zijn vier partijen die een vrouwelijke lijsttrekker hebben: D66, PvdA, SP en PvdD. Dat is welkome vooruitgang ten gunste van de emancipatie van de vrouw. Er heerst wel een zeker seksisme op de sociale media, uitgedrukt in het gezegde dat als een vrouw te professioneel is, ze niet echt vrouw is en als ze aantrekkelijk is, niet goed professioneel kan zijn!
Om een idee te krijgen wat er voor prioriteiten onder de bevolking leven, organiseerde de NRC een min of meer representatief, grootschalig buurtonderzoek waarbij 32 verslaggevers 304 inwoners over de staat van het land vroegen. Dergelijke buurtonderzoeken zijn vaker door NRC gedaan. De belangrijkste inzichten uit deze rondgang waren in het kort:
- Veel mensen vinden het coronabeleid onduidelijk en verwarrend. Tegelijk is er ook veel begrip voor de zware taak van het kabinet;
- Over Rutte wordt milder geoordeeld dan over het kabinet. Iets meer dan de helft van de ondervraagden gaf aan dat hij wat hen betreft premier mag blijven;
- Ruim een derde van de ondervraagden gaf aan niet op dezelfde partij te willen stemmen als vier jaar geleden. Van die groep gaf 60% aan nog niet te weten waarop ze wel gaan stemmen;
- Ongeveer 60 procent gaf aan dat de coronacrisis zonder meer invloed heeft gehad op het vertrouwen in de overheid;
- Ruim 70 procent van de ondervraagden denkt dat niet iedereen gelijke kansen heeft in Nederland;
- Sigrid Kaag werd na Rutte als eerste alternatief genoemd voor premier, daarna Hoekstra.
- Een terugkerende ergernis volgens het buurtonderzoek is de individualisering van de samenleving. Mensen kijken niet meer naar elkaar om. Veel mensen zien ook verharding bij de overheid,
- Nederland is duidelijk een minder optimistisch land geworden, vooral ook door de coronacrisis.
In de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen worden veel beloftes gedaan. Toch heeft een onderzoek geconstateerd dat er een behoorlijke overeenkomst bestaat tussen deze beloftes en het regeringsakkoord daarna: 69 procent van de beloftes van de deelnemende partijen stonden vorige keer in het regeerakkoord. De morele deugd van de waarheid spreken en je beloftes nakomen, lijkt aardig tot zijn trekken te komen.
Hoewel weinig mensen de verkiezingsprogramma’s rechtstreeks lezen , raken kiezers blijkbaar op de hoogte door indirecte informatie, zoals kritiek of lofzangen van maatschappelijke organisaties en samenvattingen in de media. Er is ook een Stemwijzer en Kieskompas. De Tweede Kamer Stemwijzer was vier jaar geleden 7 miljoen keer bekeken
Er is ook een zeer actief verkiezingsprogramma in de media, geprononceerd op de TV en radio voornamelijk in de vorm van dagelijkse interviews met, en debatten onder lijsttrekkers. Vanwege de corona-epidemie zijn er beperkte activiteiten op straat- en buurtniveau. Die terughoudendheid geldt normaliter ook in vergelijking met andere landen zoals de Verenigde Staten, waar mensen en groepen fanatiek voor partijen of kandidaten op treden via persoonlijke contacten en buurtbezoek. Deze relatief passieve houding hier komt ten goede aan onderlinge verdraagzaamheid. Misschien een deugd, maar dat is openhartig uitkomen voor je mening eigenlijk ook. Het voelt hier soms aan alsof verkiezingen op persoonlijk niveau omgeven zijn door een behoorlijke dosis privacy.
De belangrijkste punten die in de verkiezingsprogramma’s staan volgens de NRC zijn de volgende:
- Dromen mag weer en er is veel geld beschikbaar door de coronacrisis. Door de pandemie is er meer nadruk op ambities en idealisme, minder op haalbaarheid en kosten;
- De publieke sector doet er weer toe. Het neoliberalisme is voor een goed deel uit de gunst;
- Rechtse middenpartijen zijn sinds vier jaar linkser geworden; linkse partijen eveneens;
- Stijgende maatschappelijke onvrede. Nederland is stuk en moet gerepareerd worden: sociale zekerheid, onderwijs, belastingstelsel, ruimtelijke ordening, landbouw, woningmarkt en zorg;
- Grotere worsteling met Europa. Meer of minder Europa? Nederland te klein voor onafhankelijke koers;
- Grotere bedrijven minder populair; einde mogelijk van hun gunstig belastingregime. Nederland belastingparadijs een probleem;
- Cultuurstrijd in het onderwijs; wat moet onderwezen worden: progressieve ideeën of anti-links en anti-islamitisch?
- Klimaatbeleid is mainstream;
- Migratie politiek mijnenveld.
Drie rechtse partijen, VVD (36 – 40), PVV (18 – 20), CDA (16 – 18) domineren volgens projecties van rond 10 maart de verkiezingen met bij elkaar tussen de 73 en de 83 zetels.
De politieke partijen zijn niet allemaal verdraagzaam, met name PVV en FvD wat betreft politieke vluchtelingen en immigranten. De eerste wil hun zelfs de grondrechten ontnemen
De onderliggende waarden en deugden van democratische verkiezingen zijn rechtvaardigheid en menselijkheid. Rechtvaardigheid omdat iedere persoon of groep de gelegenheid wordt geboden zijn inzichten en belangen te verdedigen tegenover andere personen en groepen. Burgerschap, sociale verantwoordelijkheid, eerlijkheid en rechtschapenheid horen daar ook bij. De rechtsstaat waakt ervoor dat de resultaten van verkiezingen gehonoreerd worden.
We mogen ook de deugd van dankbaarheid eren en blij zijn dat we in zo’n welvarend land met zo’n goed-functionerende democratie wonen. Vergeleken met landen in ontwikkeling en veel ontwikkelde landen steken we er democratisch en bestuurlijk met kop en schouders boven uit. Laten we het door deze verkiezingen proberen zo te houden en ons recht en onze plicht effectief uitoefenen.
