De radio en de krant brengen leugens in het land.
Oud Nederlands spreekwoord
Vrijheid van informatie, een grondrecht voor de burger. Een noodzakelijke input voor je ontwikkeling en participatie. En informatie is er nu volop. Vaak meer dan we aankunnen. Zij komt van alle kanten: TV, radio, krant, periodiek, websites, sociale media, etc. de hele dag door. Informatie overload!?
Dan komt het probleem van wat waar en wat niet waar is. En wat wel en wat niet verteld wordt. Eerlijkheid en rechtvaardigheid vereist dat we informatie objectief behandelen en doorgeven. In een wereld waar overal informatie is, wordt het moeilijk te weten wat je moet geloven. Niet eenvoudig, want terwijl Nederland hoog aangeschreven staat als het op persvrijheid aankomt, zijn de publieke media zijn soms behoorlijk bevooroordeeld ten gunste van Angelsaksische belangen. En probeert een deel ervan door het publiek gewaardeerd sensationeel nieuws te leveren om de oplages op peil te houden.
Er wordt door overheidsinstanties soms moedwillig desinformatie verspreid of door massale overdondering en eenzijdige berichtgeving bepaalde meningen aan het publiek opgedrongen, zoals in het geval van Oekraïne.
De media krijgen er ook van langs. Of het nu Trump is, die een oorlog voert tegen de media, Geert Wilders die weigert met journalisten te spreken, of de Duitse eurosceptische partij AfD, die de ‘Lügenpresse’ bij haar bijeenkomsten weert: alom bestempelen populisten de media als de vijand.
Hoe moeten ze reageren? Volgens de hoofdredacteur van de Groene Amsterdammer, naast het weigeren van voorgeschotelde feiten en meningen en een groot voorbehoud bij het verspreiden van voorgekookte verklaringen, dienen de media zich toe te leggen op precieze en controleerbare onderzoeksjournalistiek. Ze moeten vooral de traditionele gereedschappen van goede verslaggeving inzetten: helderheid over hun bronnen, bevestiging van nieuws door meerdere bronnen, nastreven van maximale transparantie.
Traditioneel en wetenschappelijk zijn er twee dingen: vaststaande feiten en interpretaties van de feiten. Aan de feiten werd tot voor kort niet getornd, maar onlangs verkoos het Trump team dit te veranderen en de feiten te gaan verdraaien, in casu over de opkomst bij de inauguratie: ‘fake news, ‘nep nieuws’. Volgens Angelsaksische onderzoekers kun je je tegen nep nieuws en alternatieve feiten wapenen door een ‘psychologische vaccinatie’ net als medische vaccinatie: je brengt een beetje van het materiaal waar tegen je je wilt wapenen in (normaal een virus, hier een woord of waarschuwing over nepfeiten) en de betrokken persoon heeft meer weerstand wanneer geconfronteerd met deze nepfeiten in de toekomst.
In een tijd waarin zoveel zowel eerlijke als oneerlijke informatie beschikbaar is, is het de plicht om zelfstandig te denken. Het alternatief is gemanipuleerd te worden door slogans en uitspraken die onze gevoelens aanspreken maar die niet helpen om waarheid en eerlijkheid te bevorderen.
De beste manier om onafhankelijk te denken is te oefenen om met eigen ideeën te komen. Allereerst dien je je informatiebronnen te diversifiëren om een gevarieerde stroom van informatie te krijgen. Ten tweede moet je ervaringen opdoen die afwijken van je huidige perspectief, bijvoorbeeld een andere cultuur leren kennen of controversieel boek lezen. Ten derde afstand nemen van je eigen gedachten. Ten vierde, gewoonten veranderen en stilstaan bij wat je doet: mindfulness. Ten vijfde de ongelovige Thomas uithangen. Je moet leren instinctief alles te betwijfelen totdat je er zeker van bent dat je door je ervaring of door je denken de zaak gegrond vindt.
En als je dan overtuigd bent, van waarde en waarheid, laat je stem horen!